"Nguyên" hay "cựu": Dùng thế nào mới đúng?

Đang đọc Tuổi trẻ cười, em thấy có bản so sánh cách dùng từ giữa "nguyên" và "cựu" nhưng không rõ ràng, lên hỏi bác GG thì bác cũng nhiệt tình cho ra cả tá ý kiến. Và có một đặc điểm chung đều là "Chưa có căn cứ", chỉ là nói thế thôi. Nhân đây, em có tổng hợp lại một số cái nổi bật, mời mọi người cho ý kiến:

- Ý kiến thứ nhất (theo Tuổi trẻ cười):

+ "Cựu" dùng để chỉ người từng giữ chức vụ đó nhưng nay đã nghỉ hẳn rồi, không còn làm việc nữa.

+ "Nguyên" dùng để chỉ những người trước đây từng giữ chức vụ đó nhưng nay đã chuyển công tác và giữ chức vụ khác (nói chung là còn làm việc, chưa nghỉ).

- Ý kiến thứ 2 

Ví du: (Xin phép được dùng danh xưng ông/bà trước khi sử dụng từ nguyên/cựu cho nhân vật trong ví dụ)

Ở đây sẽ đề cập đến Ông Võ văn Kiệt với 2 thời điểm: lúc đương chức thủ tướng ra lệnh xây đường dây cao áp Bắc - Nam, và lúc nghỉ hưu nói về hòa giải dân tộc.

- Ý kiến thứ 3

Vậy nói gì khi người ta gọi ông Medvedev là "Cựu Tổng thống Nga". Theo tôi là chưa ổn.

Bạn pikachuuu cho mình hỏi một vấn đề đơn giản liên quan tới cái này nhé, đó là chức vụ có ảnh hưởng đến việc gọi "Nguyên" hay "cựu" không đối với ý kiến thứ 2?

"+ "Nguyên": (=vốn là) mô tả (hoạt động) của nhân vật trước đây khi đang đương chức.

Ví dụ: Khi một sinh viên sau khi đã tốt nghiệp về trường tham dự hội nghị người ta thường giới thiệu "kính mời ông A, cựu sinh viên..." nhưng khi giới thiệu một sinh viên trong trường chỉ sử dụng từ sinh viên mà không sử dụng từ nguyên.

Thứ hai, tại sao trong trường hợp trên ta không thể sử dụng từ "nguyên là học sinh..."khi giới thiệu?

Bạn có thể giúp mình không?

Ông Thaksin Shinawatra là người từng đứng đầu chính phủ Thái Lan, nhưng tại sao sau này chỉ được gọi là  Cựu thủ tướng Thaksin Shinawatra chứ không phải là Nguyên thủ tướng?

Bình thường mình cũng thường nhầm lẫn về cách dùng giữa hai từ này với nhau. Cơ mà trong số các cách phân biệt mà chủ thớt đưa ra thì mình thấy cách hiểu này là hợp lý nhất: "nguyên" để chỉ một người từng giữ 1 chức vụ nào đó rồi sau đó chuyển sang giữ chức vụ khác còn "cựu" dùng để chỉ một người giữ chức vụ đó nhưng sau đó nghỉ hẳn không đảm nhận chức vụ khác nữa.

Nghe tất cả các giải thích nhưng vẫn không thể hiểu tại sao người ta gọi là Nguyên thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng và Cựu thủ tướng Thanksin Shinawatra

Cả 2 từ này đều là từ Hán - Việt. Và để giải thích ngọn ngành thì phải chuyên sâu về ngôn ngữ học. Thực tế hiện nay, mình thấy đa phần là dùng theo cảm tính và tùy vào ngữ cảnh của người dùng. Từ "cựu" nó có dấu "." nên nghe nặng nền hơn từ "nguyên" và thường dùng mang tính chất tiêu cực hơn. 

Tại sao lại là "Tống cựu nghinh tân" chứ không phải là "Tống nguyên nghinh tân"? Cựu là cũ, nguyên cũng là cũ nhưng cựu là cái cũ tiêu cực, nguyên là cái cũ tốt đẹp. Chắc thế ka ka. 

Mình thì cũng không phân biệt được thế nào được gọi là nguyên và trường hợp nào được gọi là cựu, nhưng qua bài viết của bạn thì mình cũng biết được sơ sơ vấn đề. Trên thực tế thì mình thấy từ nguyên hay được sử dụng hơn từ cựu. Thấy trên báo đài hay tivi hay nhắc nguyên thủ tướng, nguyên chủ tịch...

Theo mình thấy bây giờ cách sử dụng của chúng ta về hai từ "Nguyên" và "Cựu" có vẻ theo tính cảm hứng chứ không có sự phân biệt cách sử dụng rạch ròi. Mình thì thích dùng "Nguyên" hơn vì khi sử dụng thấy có tính nhẹ nhàng, trang trọng còn "Cựu" thấy có phần nặng nề hơn.

Câu " Phong ba bão táp không bằng ngữ pháp Việt Nam" quả không sai, có nhiều cách dùng, cách xử lý và cả cách hiểu khi sử dụng câu chữ Việt Nam; đối với trường hợp cụ thể này thì quan điểm cá nhân là nguyên sử dụng khi nhân vật còn đương nhiệm trong, cựu sử dụng khi nhân vật đã không còn đương nhiệm chức vụ. 

“Nghe tất cả các giải thích nhưng vẫn không thể hiểu tại sao người ta gọi là Nguyên thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng và Cựu thủ tướng Thanksin Shinawatra”

Đơn giản là vì hiện nay Nguyên thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng tuy không còn làm thủ tướng nữa nhưng vẫn đang giữ chức vụ trong bộ máy nhà nước, còn Thủ tướng Thanksin Shinawatra thì không còn giữ chức nào nữa.