Khi phòng vệ vượt quá giới hạn "chính đáng"sẽ trở thành tội phạm

Thiệt là vậy, hiện nay trên thực tế thì hành vi vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng diễn ra khá nhiều, liên quan đến các vụ trộm cắp và bị phát hiện đánh chết thì diễn ra có xu hướng tăng gần đây. Ranh giới mong manh giữa hai hành vi, chúng ta cần kiềm chế hành vi của mình để tránh việc vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng nhé.

Theo điều 22 Luật hình sự 2015 có quy định:

"1. Phòng vệ chính đáng là hành vi của người vì bảo vệ quyền hoặc lợi ích chính đáng của mình, của người khác hoặc lợi ích của Nhà nước, của cơ quan, tổ chức mà chống trả lại một cách cần thiết người đang có hành vi xâm phạm các lợi ích nói trên.

Phòng vệ chính đáng không phải là tội phạm.

2. Vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng là hành vi chống trả rõ ràng quá mức cần thiết, không phù hợp với tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi xâm hại.

Người có hành vi vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng phải chịu trách nhiệm hình sự theo quy định của Bộ luật này." 

Người có hành vi phòng vệ chính đáng không bị coi là tội phạm. Chỉ khi hành vi chống trả rõ ràng là quá  mức cần thiết thì người có hành vi đó mới phải chịu trách nhiệm hình sự. Hành vi chống trả rõ ràng quá mức cần thiết là hành vi không phù hợp với tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi xâm hại. Đây là trường hợp do đánh giá sai tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi xâm hại mà người phòng vệ đã lựa chọn phương tiện hoặc phương pháp gây ra thiệt hại  là quá mức cần thiết cho người xâm hại, trong khi không cần thiết phải gây thiệt hại như vậy.

Như tình huống bạn đưa ra là đánh cậu bé 14 tuổi đến 61% chỉ vi trộm cắp, có lẽ phần do người chủ nhà đã quá kích động. Mà hành vi quá kích động như thế hiện nay diễn ra rất nhiều khi tình hình tội phạm diễn ra cũng ngày càng phức tạp.

Tuy nhiên, nên có sự kìm chế bản tính để không phải bị chịu trách nhiệm hình sự vì những chuyện không đáng như thế. Dù là tội phạm nhưng cũng là con người!

Theo mình thì thực tế việc phòng vệ chính đáng hay không việc này xác định không hề dễ chút nào, vì nó bao gồm nhiều yếu tố, về hoàn cảnh, điều kiện thực hiện hành vi... Mà quy định tại Điều 15 bộ luật Hình sự quy định: “Phòng vệ chính đáng là hành vi của người vì bảo vệ lợi ích của nhà nước, của tổ chức, bảo vệ quyền, lợi ích chính đáng của mình hoặc của người khác, mà chống trả lại một cách cần thiết người đang có hành vi xâm phạm các lợi ích nói trên”. Nhưng thực tế thì không ít các vụ việc tương tự như thế này xảy ra!

Phòng vệ chính đáng là chống trả một cách cần thiết khi nhận thấy lợi ích của mình bị xâm phạm. Tuy nhên trong trường hợp bạn nêu thì rõ ràng hành vi này đã vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng. Đứa bé nó còn nhỏ như vậy và chỉ là trộm cắp tài sản, không hề có hành vi gây thiệt hại quá nặng đến người đó, vậy mà họ lỡ ra tay như vậy? Thực ra ranh giới giữa việc vượt quá hay không vượt quá rất mong manh, quan trọng là cách lập luậ và lý giải mà thôi. Nhưng đứa vé trong trường hợp này thật là tội.

Về vấn đề này thì cũng đã bàn luận từ rất nhiều, cũng đã có các hướng dẫn nhưng mà ranh giới để xác định đâu là phòng vệ chính đáng hay vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng là rất "mong manh". Căn cứ để xác định 02 vấn đề này thì không những dựa vào hành vi thực tế mà còn căn cứ vào các giả thiết nếu như hậu quả nếu như tội phạm  hoàn thành thực hiện hành vi phạm tội, cách xử sự khi gặp phải các tình huống,... Ở đây, có sự vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng hay không cũng đều do cách lập luận vấn đề, cách nhìn của mỗi người mà thôi.

Căn cứ cơ bản để xác định có phải tự vệ chính đáng hay không là mức độ nguy hiểm đã và đang xảy ra trên thực tế, tùy vào sức mạnh, thể hình người thực hiện hành vi, vũ khí sử dụng, hay chênh lệch về số lượng,... mà đáp trả lại hành vi tự vệ tương ứng. Trên thực tế rất khó xác định các yếu tố này, ranh giới giữa tự vệ chính đáng và vượt quá rất mong manh

Theo mình thì việc xác định hành vi phòng vệ chính đáng hay vượt quá giới hạn chính đáng rất khó xác định mà không có quy định pháp luật nào quy định cụ thể. Thực tế thì khi đưa ra xét xử Tòa cũng dựa vào các tình tiết các bên đưa ra để nhận định xem một hành vi có được xem là tự vệ chính đáng không. 

Mình thấy việc vượt quá phòng vệ chính đáng trong nhiều trường hợp rất khó để xác định khi trong các vụ việc người vượt quá phòng vệ không thể làm chủ được cảm xúc của mình mà gây ra những hành vi làm thiệt hại đến sức khỏe, danh dự và tính mạng của người khác. Nhiều trường hợp cứ nghĩ đã phòng vệ đúng khi bị xâm phạm những vượt quá giới hạn của nó nên bị truy cứu trách nhiệm về các tội danh khác ngược về phía mình.

Mình thấy có rất nhiều vụ án liên quan đến vấn đề “Phòng vệ chính đáng” và hầu như không có đáp án chuẩn mà bên cạnh đó còn rất nhiều tranh cãi, tranh luận. Trên thực tế thì khi trong tình huống bất ngờ và đứng trước sự nguy hiểm đe dọa đến tính mạng của mình thì người phản kháng không thể biết được phải chống trả bao nhiêu phần trăm thì là chính đáng cả? Một tên trộm thì luôn được mặc định suy nghĩ rằng nó là người được trang bị nhiều vũ khí nguy hiểm, nó có tính hung hãn, liều mạng để thực hiện và phát hiện thì bằng mọi cách nó sẽ phải trốn thoát thì người đối diện với nó không thể lường trước được kết quả mà chỉ có thể phản kháng quyết liệt trong sự hốt hoảng vì chưa được chuẩn bị gì.

Khi xác định vấn đề có vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng hay không đòi hỏi phải xem xét sự “tương xứng” giữa thiệt hại gây ra cho người tấn công và tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi tấn công đã được ngăn chặn, cường độ của sự tấn công và tính bất ngờ của nó, lực lượng và khả năng của người phòng vệ.

Luật hình sự quy định hành vi vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng có tính nguy hiểm cho xã hội là tội phạm cho nên người thực hiện hành vi đó phải chịu trách nhiệm hình sự. Tuy nhiên, vấn đề lỗi của hành vi vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng và trách nhiệm hình sự của người thực hiện hành vi vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng chưa được giải thích cụ thể.

Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng phải có đầy đủ bốn dấu hiệu cơ bản sau:

Thứ nhất, hành vi của nạn nhân là hành vi phạm tội hoặc là hành vi nguy hiểm cho xã hội và trực tiếp xâm hại đến lợi ích của Nhà nước, của xã hội, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân.

Thứ hai, hành vi xâm hại của nạn nhân phải đang diễn ra, đã bắt đầu nhưng chưa kết thúc.

Thứ ba, hậu quả xảy ra là nạn nhân bị thương tật từ 31% trở lên hoặc dẫn đến chết người.

Thứ tư, hành vi phòng vệ của người phạm tội phải là quá mức, không tương xứng với hành vi xâm hại của nạn nhân. Để đánh giá mức độ tương xứng của hành vi này cần dựa vào các tình tiết như tính chất quan trọng của lợi ích bị xâm phạm; tính chất, mức độ nguy hiểm và cường độ của hành vi xâm hại và hành vi chống trả; sự tương quan sức lực giữa bên xâm hại và bên chống trả. Hành vi chống trả được coi là quá mức cần thiết khi so với tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi xâm hại chưa cần thiết phải dùng các phương tiện và phương pháp đó để chống trả nhưng người chống trả vẫn sử dụng dẫn đến gây tổn hại sức khỏe hoặc tính mạng cho người có hành vi xâm hại.