Các trường hợp xử lý tài sản bảo đảm được quy định tại Điều 299 Bộ luật dân sự 2015 như sau:
“Điều 299. Các trường hợp xử lý tài sản bảo đảm
1. Đến hạn thực hiện nghĩa vụ được bảo đảm mà bên có nghĩa vụ không thực hiện hoặc thực hiện không đúng nghĩa vụ.
2. Bên có nghĩa vụ phải thực hiện nghĩa vụ được bảo đảm trước thời hạn do vi phạm nghĩa vụ theo thỏa thuận hoặc theo quy định của luật.
3. Trường hợp khác do các bên thỏa thuận hoặc luật có quy định.”
Quy định trên của Bộ luật dân sự 2015 đã đề cập các trường hợp được xử lý tài sản bảo đảm như sau:
1/ Tài sản bảo đảm sẽ bị xử lý khi đến hạn bên có nghĩa vụ không thực hiện nghĩa vụ hoặc không thực hiện đúng nghĩa vụ của mình.
Nghĩa vụ được phát sinh trên cơ sở các bên thỏa thuận hoặc do pháp luật quy định, khi đến hạn thực hiện nghĩa vụ mà bên có nghĩa vụ thực hiện không đúng, không đầy nghĩa vụ sẽ gây thiệt hại cho bên có quyền, vì vậy bên có quyền sẽ xử lý tài sản bảo đảm để thanh toán nghĩa vụ.
Ví dụ: Trường hợp ông A vay ngân hàng B 2 tỷ đồng, với tài sản bảo đảm là Quyền sử dụng đất lô đất 100m2 tại quận 1 Thành phố Hồ Chí Minh. Trong hợp đồng tín dụng có ghi nhận thỏa thuận, thời hạn vay là 12 tháng, lãi suất 11%, tiền lãi trả theo từng tháng. Tuy nhiên đã quá hạn trả tiền gốc và lãi, ông A không còn khả năng trả nợ, khi đó ông A không thực hiện được nghĩa vụ trả nợ cho ngân hàng thì tài sản bảo đảm nghĩa vụ trả nợ của bạn sẽ bị xử lý bằng cách bán đấu giá. Đây là trường hợp bên có nghĩa vụ không thực hiện đúng nghĩa vụ của mình đã thỏa thuận, thì tài sản bảo đảm sẽ được xử lý theo quy định.
2/ Bên có nghĩa vụ phải thực hiện nghĩa vụ được bảo đảm trước thời hạn do vi phạm nghĩa vụ theo thỏa thuận hoặc theo quy định của luật.
Khi xác lập nghĩa vụ các bên có thể thỏa thuận về thực hiện nghĩa vụ có thỏa thuận về điều kiện chấm dứt nghĩa vụ (hủy bỏ giao dịch). Bên có nghĩa vụ vi phạm điều kiện thỏa thuận thì bên có quyền yêu cầu bên có nghĩa vụ thực hiện nghĩa vụ trước thời hạn, nếu bên có nghĩa vụ không thực hiện thì bên có quyền xử lý tài sản.
Ví dụ: trường hợp các bên thỏa thuận về việc sử dụng tài sản vay trong hợp đồng vay đúng mục đích vay. Mặc dù chưa đến hạn trả nợ mà bên vay vi phạm sự thỏa thuận về việc sử dụng khoản tiền vay, bên cho vay có quyền yêu cầu thực hiện nghĩa vụ trước hạn. Lúc này, các bên có áp dụng biện pháp bảo đảm thì biện pháp bảo đảm sẽ bị xử lý.Trường hợp pháp luật có quy định về thực hiện nghĩa vụ trước thời hạn mà bên có nghĩa vụ không thực hiện, thực hiện không đúng thì bên có quyền xử lý tài sản bảo đảm. Hoặc như khi các bên trong hợp đồng vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ thì bên có quyền hủy bỏ hoặc đình chỉ thực hiện hợp đồng, buộc bên có nghĩa vụ phải.thực hiện nghĩa vụ theo quy định. Nếu bên có nghĩa vụ không thực hiện thì bên có quyền sẽ xử lý tài sản bảo đảm.
3/ Các bên có thể thỏa thuận hoặc pháp luật có quy định khác.
Ngoài các trường hợp xử lý tài sản trên các bên có quyền xử lý tài sản theo thỏạ thuận mà không phụ thuộc vào yếu tố vi phạm hoặc thời hạn của nghĩa vụ.
Ví dụ: trường hợp pháp luật quy định tài sản bảo đảm có nguy cơ bị hư hỏng dẫn đến bị giảm sút giá trị hoặc mất toàn bộ giá trị thì bên nhận bảo đảm có quyền xử lý ngay, đồng thời phải thông báo cho bên bảo đảm và các bên nhận bảo đảm khác về việc xử lý tài sản đó theo Điều 300 Bộ luật dân sự 2015 như sau:
“Điều 300. Thông báo về việc xử lý tài sản bảo đảm
1. Trước khi xử lý tài sản bảo đảm, bên nhận bảo đảm phải thông báo bằng văn bản trong một thời hạn hợp lý về việc xử lý tài sản bảo đảm cho bên bảo đảm và các bên cùng nhận bảo đảm khác.
Đối với tài sản bảo đảm có nguy cơ bị hư hỏng dẫn đến bị giảm sút giá trị hoặc mất toàn bộ giá trị thì bên nhận bảo đảm có quyền xử lý ngay, đồng thời phải thông báo cho bên bảo đảm và các bên nhận bảo đảm khác về việc xử lý tài sản đó.”
