Tìm hiểu pháp luật nước ngoài

CÁC QUY ĐỊNH PHÁP LÝ CỦA LIÊN MINH CHÂU ÂU VỀ NHẬP CƯ

Bức tranh toàn cảnh qui định của Liên minh Châu Âu về vấn đề nhập cư có thể được chia theo 4 mục sau:  các tiêu chí để xác định việc nhập cư là hợp pháp (A) ; qui định giúp các công dân các nước thứ ba hòa nhập vào Liên minh châu Âu (B), các biện pháp chống nạn nhập cư trái phép (C) và việc trao đổi thông tin liên quan đến nhập cư giữa các nước thành viên (D).

Cần ghi nhận rằng các quy định về nhập cư không áp dụng cho Đan Mạch, do nước này đã đạt được một điều khoản bảo lưu đối với Mục IV của Hiệp ước thành lập Cộng đồng châu Âu. Hai nước Ai-len và Anh giữ cho mình quyền quyết định có thông qua hay không chính sách của Cộng đồng châu Âu về nhập cư trong từng trường hợp cụ thể.

A) Tiêu chí xác định nhập cư hợp pháp

Cộng đồng châu Âu đã xác định bốn nguồn ưu tiên để người nước ngoài có thể vào lãnh thổ các nước thành viên của Liên mình châu Âu : 1) đoàn tụ gia đình, 2) học tập và đào tạo chuyên ngành, 3) nghiên cứu và 4) hoạt động kinh tế. Cũng còn phải kế đến nguồn thứ năm đó là nhập cư có tính chất nhân đạo, nhưng chúng tôi không phát triển trong bài viết này bởi đó là một phần của chính sách châu Âu về tỵ nạn.

1) Đoàn tụ gia đình: Chỉ thị số 2003/86/CE ngày 22/9.2003 - phải được chuyển hóa vào luật quốc gia chậm nhất vào ngày 3/10/2005 - cung cấp cho những công dân nước thứ ba có thẻ cư trú với thời hạn trên 1 năm quyền được đưa gia đình của họ sang sinh sống theo thủ tục đoàn tụ gia đình. Tuy vậy, cần ghi nhận là văn bản này quy định rất nhiều trường hợp ngoại lệ như về độ tuổi trẻ em, về các điều kiện cần phải đáp ứng cũng như về các quyền được hưởng, chủ yếu là quyền lao động.

2) Học tập và đào tạo chuyên ngành: Chỉ thị 2004/114/CE ngày 13/12/2004 - phải được chuyển hóa vào luật quốc gia chậm nhất vào ngày 12/01/2007 - điều hòa các thủ tục đến và cư trú của các sinh viên, học sinh phổ thông trung học, các thực tập sinh không hưởng lương và những tình nguyện viên mong muốn vào một nước thành viên của Liên minh châu Âu để học tập, đào tạo chuyên ngành hay làm việc tình nguyện với thời hạn lớn hơn 3 tháng.

3) Nghiên cứu: Chỉ thị 2005/71/CE ngày 12/10/2005 - phải được chuyển hóa vào luật quốc gia chậm nhất ngày 12/10/2007 - xác định các điều kiện nhận công dân các nước thứ ba vào châu Âu với mục đích nghiên cứu khoa học, quy định thủ tục nhanh được áp dụng, trong đó tổ chức nghiên cứu có thẩm quyền của nước thành viên Liên minh châu Âu sẽ đóng vai trò thiết yếu.

4) Hoạt động kinh tế: Đề xuất của Chỉ thị 11/7/2002 liên quan đến việc công dân các nước thứ ba đến và cư trú làm việc hưởng lương hoặc tiến hành hoạt động kinh tế độc lập vẫn còn bị mắc kẹt ở cấp Hội đồng như trước. Do vậy, vào ngày 11/1/2005, Hội đồng đã thông qua "Sách xanh về quan điểm của Cộng đồng châu Âu về vấn đề quản lý nhập cư vì mục đích kinh tế" ; tài liệu này sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc thông qua một chương trình hành động trong thời gian tới, trong đó thừa nhận sự gắn kết chặt chẽ hơn của các thủ tục tiếp nhận người nhập cư.

Cần ghi nhận rằng một số đối tượng người nước ngoài có thể được hưởng các quyền không xuất phát từ chính sách nhập cư mà từ quyền tự do đi lại vốn là một trong nhưng quyền cơ bản của thị trường nội địa... Những người được hưởng quyền là cán bộ, nhân viên người nước ngoài của một doanh nghiệp thuộc một nước thành viên của Liên minh châu Âu có hoạt động tại một nước thành viên khác, họ được hưởng quyền lưu trú hạn chế trong thời gian cần thiết để thực hiện công việc của mình (vụ án C-43/93 - Tòa công lý của Cộng đồng châu Âu); hoặc người nước ngoài được hưởng quyền cư trú gắn kèm theo quyền được lao động của họ được các thỏa thuận Cộng đồng châu Âu ký kết với nhiều nước thứ ba thừa nhận, như thỏa thuận về hiệp hội; hay những người nước ngoài là thành viên gia đình của một công dân châu Âu (Chỉ thị số 2004/38/CE ngày 29/4/2004, có hiệu lực vào ngày 30/4/2006).

B) Sự hòa nhập của công dân nước thứ ba

Thành công của một chính sách châu Âu về nhập cư hợp pháp phụ thuộc vào khả năng hòa nhập của nười nước ngoài vào xã hội của nước sở tại. Các biện pháp Cộng đồng châu Âu nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho việc hòa nhập của người nước ngoài là cần thiết để thúc đẩy sự liên kết kinh tế và xã hội vốn là mục đích cơ bản của Cộng đồng, được tuyên bố trong Điều 2 và điểm k, khoản 1, Điều 3) Hiệp ước thành lập Cộng đồng châu Âu.

Biện pháp cơ bản được thông qua ở cấp Liên minh châu Âu để tạo điều kiện thuận lợi cho việc hòa nhập của những người đến từ các nước thứ ba vào xã hội của nước sở tại là Chỉ thị 2003/109/CE ngày 25/11/2003 - phải được chuyển hóa vào luật guốc gia chậm nhất ngày 23/01/2006 - liên quan đến quy chế của các công dân nước thứ ba cư trú dài hạn. Chỉ thị này cấp cho những người đã sống hợp pháp tại Liên minh châu Âu trong thời gian tối thiểu 5 năm sự đối xử ngang bằng với công dân của nước sở tại trong hầu hết các lĩnh vực kinh tế - xã hội.

Hai chỉ thị khác liên quan đến đối xử bình đẳng, cụ thể là Chỉ thị 2000/43/CE ngày 29/06/2000 - phải được chuyển hóa vào luật quốc gia chậm nhất vào ngày 19/7/2003 -, liên quan tới việc thực hiện nguyên tắc đối xử bình đẳng không phân biệt chủng tộc hoặc nguồn gốc dân tộc và Chỉ thị 2000/78/CE ngày 27/11/2000 - phải được chuyển hóa vào luật quốc gia chậm nhất vào ngày 02/12/2005 -, về thành lập khung pháp lý chung về đối xử bình đẳng trong lĩnh vực lao động và tuyển dụng lao động, cũng góp phần tạo điều kiện thuận lợi cho việc hòa nhập của những người nhập cư vào xã của nước sở tại. Bằng việc lập khung pháp lý chống nạn phân biệt đối xử bất hợp pháp, các chỉ thị này góp phần giảm hiện tượng bài trừ người nhập cư khỏi xã hội và thúc đẩy sự tôn trọng quyền con người.

Vào ngày 01/9/2005, Cộng đồng châu Âu đã trình bày một chương trình chung về việc hòa nhập những người đến từ các nước thứ ba vào Liên minh châu Âu (COM(2005) 389), trong đó đề xuất các hành động có thể được tiến hành tại các nước thành viên cũng như ở cấp Liên minh châu Âu trong các lĩnh vực khác nhau mà một chính sách hòa nhập hiệu quả phải được áp dụng, cụ thể đó là khả năng tiếp cận thị trường lao động, giáo dục, các dịch vụ xã hội và y tế, nhà ở, được tham gia hiệp hội và các hoạt động thể thao. Cộng đồng châu Âu cũng tuyên bố dự định soạn thảo một chỉ thị - khung về nhập cư hợp pháp, cũng như các chỉ thị nhằm tăng cường năng lực của Liên minh châu Âu trong việc thu hút các lao động có trình độ cao, những người lao động theo mùa vụ và các thực tập sinh. Để trao đổi những kinh nghiệm thực tiễn tối ưu và hướng tới quan điểm chung về lao động, Cộng đồng châu Âu đã trình bày "Cẩm nang châu Âu về vấn đề hòa nhập", được thông qua ngày 10/11/2005, trong đó nêu những kinh nghiệm thực tế và các chỉ dẫn rút ra từ 25 nước thành viên trong các lĩnh vực sau: khóa học cơ bản cho những người mới nhập cư, tham gia đàm luận về quyền công dân thông qua những cuộc đối thoại liên tôn giáo. Cẩm nang sẽ được tái bản trong năm 2006.

C) Đấu tranh chống nạn nhập cư trái phép

Ngày 28/02/2002, Hội đồng Bộ trưởng của Liên minh châu Âu đã thông qua một kế hoạch tổng thể chống nạn nhập cư lén lút và nạn buôn người trong Liên minh châu Âu. Kế hoạch xác địch nhiều các lĩnh vực cần thiết phải có các biện pháp áp dụng: chính sách về thị thực, trao đổi và phân tích thông tin, chính sách hồi hương và tái nhận người nhập cư, các biện pháp liên quan đến đến quản lý biên giới, Europol và luật hình sự.

Từ lúc đó, ba văn bản đã được thông qua nhằm chống nạn nhập cư trái phép bằng việc áp dụng các chế tài hình sự, Chỉ thị số 2001/51/CE ngày 28/6/2001 - phải được chuyển hóa vào luật quốc gia chậm nhất vào 11/02/2003 -, quy định hình phạt tiền đối với những người chở những công dân của các nước thứ ba vào Liên minh châu Âu trong tình trạng bất hợp pháp. Chỉ thị 2002/90/CE ngày 28/11/2002 - phải được chuyển hóa vào luật quốc gia chậm nhất là ngày 5/12/2004 -, quy định là tội phạm và chỉ thị các nước thành viên phải thông qua các hình phạt thích hợp đối với những người cố tình giúp đỡ người không phải là công dân của một nước thành viên Liên minh châu Âu vào một nước hay quá cảnh qua một nước thành viên của Liên minh châu Âu; những người cố tình giúp đỡ, vì mục đích vụ lợi, một người cư trú trong một nước thành viên của Liên minh châu Âu. Quyết định - khung 2002/946/JAI ngày 28/11/2002 - phải được đưa vào áp dụng trước ngày 5/12/2004 - bổ sung chỉ thị trên bằng việc quy định các chế tài hình sự theo thủ tục liên chính phủ của trục thứ ba của Hiệp ước về Liên minh châu Âu. Quyết định này đã quy định một hình phạt tù mà khung hình phạt cao nhất không dưới 8 năm, nhưng bao gồm nhiều ngoại lệ và yếu tố đặc biệt phải cân nhắc.

Hai văn bản khác đã được thông qua nhằm chống nạn nhập cư lén lút bằng việc khuyến khích các nhận nhân hợp tác và gia tăng kiểm tra những người chuyên chở. Chỉ thị 2004/81/CE ngày 29/4/2004 - phải được chuyển hóa vào luật quốc gia chậm nhất trước ngày 8/8/2006 - cấp thẻ cư trú có thời hạn hạn chế những người được giúp đỡ nhập cư lén lút và cho những nạn nhân của việc buôn người để khuyến khích họ cộng tác với các cơ quan cảnh sát và tư pháp có thẩm quyền. Chỉ thị 2004/82/CE ngày 29/4/2004 - phải được chuyển hóa vào luật quốc gia trước ngày 5/9/2006 – quy định nghĩa vụ của các nhà chuyên chở cung cấp dữ liệu về những người được chuyên chở cho các cơ quan quốc gia có thẩm quyền để cải thiện công tác kiểm tra ở biên giới và chống nạn nhập cư lén lút.

Về chính sách xuất trả người nhập cư ra bên ngoài Liên minh châu Âu, kế hoạch tổng thế năm 2002 nhắc lại rằng chính sách tái nhận và hồi hương là bộ phận không thể tách rời của cuộc đấu tranh chống nạn nhập cư lén lút và là yếu tố cấu thành chủ yếu. Trong khung cảnh này, 11 uỷ nhiệm đàm phán thoả thuận tái nhận người nhập cư với các nước thứ ba đã được trao cho Cộng đồng châu Âu. Hiện nay, 4 thỏa thuận đã được ký kết với Hồng Kông, Ma Cao, Sri Lanka và Albani quy định việc tái nhận các công dân đến các nước này trong tình trạng bất hợp pháp.

Tuy vậy, các văn bản của Cộng đồng châu Âu vẫn còn quy định rất rời rạc về vấn đề này. Vậy nên, Chỉ thị 2000/40/CE ngày 28/5/2001 cho phép một nước thành viên áp dụng một biện pháp hành chính xuất trả người nhập cư ra bên ngoài Liên minh châu Âu của một nước thành viên khác, tuy vậy nước chịu trách nhiệm áp dụng biện pháp vẫn được quyền tự do quyết định có áp dụng biện pháp hay không.

Quyết định 2004/573/CE ngày 29/4/2004, có hiệu lực kể từ ngày 9/8/2004, về tổ chức các chuyến bay chung để xuất trả người nhập cư ra bên ngoài Liên minh châu Âu. Quyết định 97/340/JAI ngày 26/5/1997 quy định về giúp đỡ trao đổi thông tin liên quan đến trợ giúp hồi hương tự nguyện cho công dân của các nước thứ ba. Đề xuất Chỉ thị ngày 01/9/2005 về tiêu chuẩn và thủ tục chung áp dụng cho việc hồi hương các công dân của các nước thứ ba cư trú bất hợp pháp tại  các nước thành viên Liên minh châu Âu (COM(2005) 391) đưa ra hiện đang được đưa ra thảo luận lần đầu tiên tại Nghị viện châu Âu. Đề xuất này nhằm điều hòa các thủ tục trục xuất những người nhập cư bất hợp pháp khỏi liên minh châu Âu và tăng cường quyền của những người bị trục xuất.

D) Trao đổi thông tin

Để thu thập thông tin tin cậy hơn về các dòng nhập cư nhằm đánh giá các biện pháp đã được thông qua và khai thác các lĩnh vực hành động mới, Mạng lưới châu Âu về nhập cư (REM) bao gồm các điểm tiếp xúc tại các nước thành viên đã được thiết lập vào năm 2002. Mạng lưới này nhằm thu thập, phân tích và phân phối các dữ liệu về tỵ nạn và nhập cư. Ngày 28/11/2005, Cộng đồng châu Âu đã xuất bản Sách xanh lá cây về tương lai của Mạng lưới châu Âu về những người nhập cư (REM) (COM(2005) 606) trong đó đưa ra tổng kết và có thể dẫn tới đề xuất thành lập một Cơ quan quan sát châu Âu về Nhập cư, sau khi đã tham khảo ý kiến nhân dân.

Hiện nay có báo cáo năm về nhập cư và hòa nhập ngày 16/4/2004 (COM(2004) 508) và các báo cáo hàng năm về thống kê số liệu liên quan đến nhập cư và tỵ nạn, cũng như một thông báo (COM(2003) 179) nhằm cải thiện chất lượng, sự phù hợp và tính có thể so sánh được của các thống kê này và đảm bảo cho bất kỳ ai cũng có thể truy cập các phân tích và thông tin. Trong khuôn khổ chương trình La Hay, quy định khung châu Âu về thu thập số liệu thống kê liên quan đến nhập cư và tỵ nạn, cũng như đề xuất thành lập hệ thống thông tin chung về nhập cư, sẽ ra đời trong tương lai sắp tới.

Liên quan đến nhập cư bất hợp pháp, một ngân hàng dấu vân tay số hóa (EURODAC) đã được thành lập, cho phép lưu trữ kể từ tháng 01/2003 các dấu vân tay được số hóa của tất cả những người xin tỵ nạn hoặc những người bị bắt khi đang vượt biên trái phép. Trong khuôn khổ của chương trình La Hay, sẽ thông qua một quyết định của Cộng đồng châu Âu về thành lập mạng lưới thông tin được bảo mật, có thể truy cập được trên mạng đối với các cơ quan phụ trách vấn đề nhập cư của các nước thành viên của Liên minh châu Âu (ICONET).

BỘ LUẬT HAMMURABI – BỘ LUẬT CỔ XƯA NHẤT CỦA NHÂN LOẠI

ThS. Nguyễn Minh Tuấn
Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà nội

Nền kinh tế của Lưỡng Hà phát triển chủ yếu là kinh tế nông nghiệp. Tuy vậy, kinh tế hàng hoá phát triển, dẫn đến nhu cầu cần phải có qui định để giải quyết các tranh chấp trong quan hệ dân sự. Người Lưỡng Hà phát hiện chữ viết (văn tự) từ rất sớm (giữa thiên niên kỷ thứ 4 trước CN). Tiền lệ pháp, tập quán pháp đã được sử dụng rất rộng rãi trước khi Bộ luật này ra đời.

Lĩnh vực Hình sự là lĩnh vực thể hiện rõ nhất tính giai cấp và sự bất bình đẳng. Một nguyên tắc xuyên suốt và thể hiện rõ trong Bộ luật là nguyên tắc bảo vệ quyền lợi, địa vị của người chồng, người cha trong gia đình. Thí dụ, nếu không có con, người chồng có quyền ly dị hoặc bán vợ hoặc lấy vợ lẽ; nếu bắt được vợ ngoại tình thì chồng có quyền trói vợ và nhân tình của vợ ném xuống sông cho chết. Ngược lại nếu vợ bắt được chồng ngoại tình, chỉ có quyền ly dị mà thôi. Điều 129 qui định : "Nếu vợ của dân tự do ngủ với người đàn ông khác mà bị bắt, thì phải trói cả hai người này lại và ném xuống sông"

Tàn dư của xã hội nguyên thuỷ rất rõ là nguyên tắc trả thù ngang bằng, thậm chí còn cho phép trừng trị cả những người không liên quan đến tội phạm. Nguyên tắc này chỉ căn cứ vào hậu quả xảy ra trên thực tế để áp dụng trách nhiệm pháp lí, chứ không xét trên phương diện mức độ lỗi và chủ thể thực hiện hành vi vi phạm. Thí dụ, Điều 38 qui định: " Nếu thợ xây nhà mà xây không đảm bảo, nhà đổ, chủ nhà chết thì người thợ xây bị giết." hoặc Điều 39: "Nếu nhà đổ, con của người chủ nhà chết thì con của người thợ xây cũng phải chết theo".
Bằng phương pháp thống kê, tác giả thấy trong Luật Hammurabi có nhắc tới 32 trường hợp xử tử hình. Thường là các hình phạt rất khắc nghiệt như dìm, đóng đinh, chém v.v…Tính chất tương xứng trong trách nhiệm pháp lý nhấn mạnh nhiều đến tính trừng trị đối nhân hoặc đối vật, mà chưa tính đến tính giáo dục, hay tạo điều kiện để người vi phạm hoàn lương. Bên cạnh đó, Bộ luật còn nêu ra trách nhiệm tập thể của các thành viên công xã đối với nhà nước; qui định về trừng phạt kẻ giúp nô lệ chạy trốn, trừng phạt những kẻ xâm phạm quyền sở hữu của nhà vua, chủ nô; Trừng phạt người quản gia làm thất thoát tài sản của chủ bị ném cho dã thú xé xác; Lấy cắp gia cầm hoặc các đồ dùng khác của chủ sẽ bị phạt từ 10 đến 30 lần giá trị thứ lấy cắp. Nếu không nộp được phạt, kẻ lấy cắp sẽ bị giết.
Điểm tiến bộ trong lĩnh vực hình sự là luật đã manh nha phân biệt phạm tội vô ý và phạm tội cố ý. Ví dụ luật ghi trong khi ẩu đả làm chết người, nếu kẻ làm chết người chứng minh được rằng không cố ý giết người thì sẽ không bị tử hình, chỉ bị phạt tiền.

d. Về tố tụng:

Tố tụng là thủ tục giải quyết các vụ án. Bộ luật đã có nhiều qui định về thủ tục bắt giữ, giam cầm, qui định những nguyên tắc khi xét xử như xét xử phải công khai, phải coi trọng chứng cứ, phán quyết phải được thi hành nghiêm minh...
Có hai qui định rất đặc thù về tố tụng của Bộ luật này:
Thứ nhất, qui định về trách nhiệm của thẩm phán.
”Nếu thẩm phán xử một vụ kiện mà ra phán quyết bằng văn bản, nếu sau đó phát hiện lỗi trong văn bản là do lỗi của thẩm phán, thẩm phán sẽ phải trả 12 lần giá trị tiền phạt mà ông ta đã yêu cầu bồi thường trong vụ kiện, đồng thời ông ta sẽ bị buộc phải rời khỏi ghế thẩm phán vĩnh viễn và không bao giờ có thể trở thành thẩm phán lần nữa”
(Nguyên bản Tiếng Anh để bạn đọc tiện tra cứu: If a judge try a case, reach a decision, and present his judgment in writing; if later error shall appear in his decision, and it be through his own fault, then he shall pay 12 times the fines set by him in the case, and he shall be publicly removed from the judge’s bench, and never again shall be sit there to render judgement.)
Qui định về trách nhiệm của thẩm phán trong việc xét xử như qui định trên trong một xã hội thể hiện tính giai cấp sâu sắc quả thật là một sự tiến bộ. Qua đó cho thấy, thời kỳ này rất coi trọng công tác xét xử, rất coi trọng trách nhiệm xét xử công bằng của thẩm phán. Sử sách đã ca ngợi rằng ở Lưỡng Hà cổ đại, tinh thần thượng tôn luật pháp và thói quen cầu viện công lý đã ăn sâu vào tác phong sinh hoạt của người dân nơi đây.

Thứ hai, về hình thức xét xử
Nếu một người kiện một người khác, bị đơn sẽ phải đi đến một dòng sông và nhảy xuống, nếu anh ta chìm, bị dòng nước cuốn đi, nguyên đơn sẽ sở hữu nhà của bị đơn. Nhưng ngược lại, nếu dòng sông chứng minh rằng bị đơn là không có tội, tức là anh ta còn sống sót, thì nguyên đơn sẽ bị giết chết, và bị đơn sẽ sở hữu nhà của nguyên đơn”
(Nguyên bản Tiếng Anh để bạn đọc tiện tra cứu: If anyone bring an accusation against a man, and the accused go to the river and leap into the river, if he sink in the river, the accuser shall take possession of his house. But if the river prove that the accused is not guilty, and he escape unhurt, then he who had brought the accusation shall be put to death, while he who leaped into the river shall take the possession of the house that had belonged to his accuser)
Có một thực tế là người cổ đại bất lực trước tự nhiên, bất lực trước việc giải thích các hiện tượng tự nhiên và xã hội, hơn nữa không phải lúc nào cũng dễ dàng có được chứng cứ xác thực khi khoa học chưa phát triển, nên ta thấy cách thức xử lý có vẻ như bất bình thường kia lại trở nên rất dễ hiểu, dễ hiểu đến mức bình thường và tự nhiên trong quan niệm, trong cách hành xử của người dân Lưỡng Hà cổ đại. Họ tin rằng đấng tối cao đã sáng tạo muôn loài, sáng tạo nên nhà nước và luật pháp nên họ chấp nhận điều đó, và tin rằng thần thánh mới là người công minh nhất, thần thánh mới là người cho họ biết thế nào nào là đúng, thế nào là sai, thế nào là công bằng hay không công bằng.
Phần kết luận, Hammurabi khẳng định lại mục đích của Bộ luật và tuyên bố sẽ trừng phạt bất cứ ai vi phạm Bộ luật này: “Để cho kẻ mạnh không hà hiếp kẻ yếu; để cho những người cô quả có thể nương tựa ở thành Babilon…; để cho sự tuyên án trong nước tiện việc quyết định; để cho những kẻ thiệt thòi được trình bày lẽ phải…Nếu kẻ nào thi hành triệt để bộ luật này thì sẽ được các thần phù hộ, trái lại nếu người nào không nghiêm chỉnh thi hành hoặc sửa đổi bộ luật thì sẽ bị thần linh trừng phạt”.
Bộ luật Hammurabi là Bộ luật thành văn cổ nhất trên thế giới, là một trong những thành tựu có giá trị bậc nhất của lịch sử văn minh cổ đại. Giá trị của Bộ luật này cho đến nay vẫn tiếp tục được nhiều nhà khoa học tập trung nghiên cứu, khai thác và kế thừa. Bộ luật đã xây dựng rất công phu, điều chỉnh và phản ánh một cách sinh động các hoạt động kinh tế, chính trị, văn hoá xã hội của vương quốc Babilon. Bộ luật không chỉ có giá trị về nghiên cứu pháp lý mà còn là nguồn cứ liệu lịch sử phong phú, quí giá để nghịên cứu nền văn hoá Babilon - Lưỡng Hà cổ đại.
Vượt ra khỏi hạn chế về tính giai cấp, có thể thấy chứa đựng trong nhiều qui phạm của Bộ luật dù ở dạng thức sơ khai nhất, cổ xưa nhất vẫn hằng chứa đậm nét những giá trị tiến bộ, nhân văn, đặc biệt là về kĩ thuật lập pháp trong các qui định từ hôn nhân gia đình đến thừa kế, và qui định về hợp đồng. Gấp Bộ luật lại, nhìn vào cuộc sống và suy ngẫm ta thấy không khỏi ngạc nhiên và trân trọng những giá trị lịch sử pháp lý của Bộ luật, những qui định ra đời cách đây gần 4000 năm vẫn chứa đựng nhiều giá trị đương đại đáng kế thừa, và phát triển./.

[1] Hiện nay có nhiều bản dịch khác nhau từ Tiếng nước ngoài. Ví dụ như bản dịch của Nguyễn Gia Phu dịch theo bản Trung Văn của Nhật Trị in trong “Thế giới sử tư liệu tùng san, sơ tập” được công bố khá rộng rãi trong cuốn Lịch sử thế giới cổ đại, NXB Giáo dục do Lương Ninh (Chủ biên). Khi viết phần này, tác giả chủ yếu tham khảo bản dịch từ Website của Trường Đại học Yale của Hoa kỳ do tác giả L. W. King dịch từ nguyên bản: http://www.yale.edu/lawweb/avalon/medieval/hamframe.htm

Sự phát triển của các hệ thống pháp luật trên thế giới

Trong xu hướng toàn cầu hoá hiện nay, việc nắm bắt và hiểu biết về các hệ thống pháp luật trên thế giới có một ý nghĩa thiết thực trong đời sống của mỗi chúng ta, giúp chúng ta nâng cao nhận thức và sự hiểu biết về pháp luật, văn hoá, cách sống của mỗi dân tộc khác nhau, tạo điều kiện giao lưu quốc tế và đối thoại với đồng nghiệp nước ngoài.

Giúp chúng ta hiểu rõ hơn về pháp luật nước mình, nhìn nhận hệ thống pháp luật nước mình với một quan điểm mới; đối với các nhà lập pháp nó có ý nghĩa quan trọng trong hoạt động lập pháp như đưa ra mô hình về tư tưởng và mô hình về cấu trúc; nó hỗ trợ tiến trình hoà hợp hoá và nhất thể hoá các nguyên tắc pháp luật…

Hiện nay trong các trường Đại học Luật ở Việt Nam cũng đã bắt đầu giúp sinh viên nghiên cứu về các hệ thống pháp luật trên thế giới thông qua bộ môn Luật so sánh (Comparative Law). Tuy nhiên nó cũng mới chỉ giúp chúng ta hiểu một cách khái quát về quá trình hình thành của các dòng họ pháp luật, hệ thống toá án, một số bộ luật có giá trị và việc đào tạo nghề luật ở một số nước trên thế giới…

Bài viết của TS Phạm Trí Hùng đã giới thiệu cho chúng ta những thông tin hữu ích về việc giảng dạy bộ môn Luật so sánh ở các nước trên thế giới và ứng dụng của nó trong việc xây dựng Bộ luật dân sự Việt Nam.

Ở đây tôi xin mạn phép viết bài này chỉ mang tích chất giới thiệu có thể giúp các bạn hiểu thêm một cách khái quát về các hệ thống pháp luật trên thế giới để có tư duy so sánh với hệ thống pháp luật cũng như việc đào tạo nghề luật tại Việt nam hiện nay, trong đó chủ yếu là hệ thống pháp luật của các nước phát triển như Pháp, Đức, Mỹ và Anh…Trong quá trình đưa bài viết này lên có thể còn có những sai sót, rất mong được sự tham gia chỉnh lý của tất cả các bạn.

Theo GS Rene David, ông đã phân chia các hệ thống pháp luật trên thế giới thành 4 dòng họ:

-Dòng họ pháp luật các nước Civil Law
-Dòng họ pháp luật các nước Common Law
-Dòng họ pháp luật các nước Xã hội chủ nghĩa
-Pháp luật tôn giáo và truyền thống (Pháp luật hồi giáo, Ấn độ giáo và các nước viễn đông)

Khi nói đến dòng họ pháp luật Civil Law tức là chúng ta nói đến luật tư (dân luật) hay dòng họ pháp luật có nguồn gốc từ Luật La Mã, nó còn bao hàm dòng họ pháp luật thành văn, pháp luật ở các nước Châu Âu lục địa và chỉ dòng họ pháp luật Đức - La Mã.

Hiện nay có hơn 50 % các quốc gia trên thế giới chịu ảnh hưởng của dòng họ Civil Law do kết quả của quá trình mở rộng thuộc địa do các nước Châu Âu (chủ yếu là Pháp) thực hiện và sự tự nguyện tiếp nhận thể hiện đây là nhu cầu học hỏi văn minh pháp lý phương Tây.

Còn khi nói tới dòng họ pháp luật Common Law, chúng ta dùng để chỉ luật chung (thông luật), luật án lệ và dùng để chỉ dòng họ pháp luật có nguồn gốc từ Anh. Có khoảng 1/3 các nước trên thế giới có hệ thống pháp luật chịu ảnh hưởng của Common Law, sự mở rộng của Common Law ra các nước trên thế giới chủ yếu là do công cuộc mở rộng thuộc địa của nước Anh.

(Từ http://my.opera.com/nguyenthiem77/blog)

2. Pháp luật ở một số nước Common Law: điển hình là hệ thống pháp luật của Anh và Mỹ.
a. Sự phát triển của hệ thống pháp luật của Anh:

Trước năm 1066 (thời kỳ Anglo-Saxon - những người gốc Anh). Nước Anh đã từng là một phần của đế quốc La Mã trong 4 thập kỷ nhưng không bị ảnh hưởng của Luật La Mã, sau khi đế quốc La Mã suy tàn, nước Anh bị chia thành nhiều vương quốc nhỏ với hệ thống pháp luật mang tính địa phương, chủ yếu chịu ảnh hưởng tập quán bởi người Germain. 

Từ năm 1066 – 1485 đây là thời kỳ ra đời của Common Law mang ý nghĩa là luật chung. Những người Normande và người ở miền Bắc nước Pháp đã chiến thắng người Anglo-Saxon trong trận Hasting, thủ lĩnh những người Normande đã lên ngôi vua nước Anh lấy hiệu là Willam (người chinh phục), Willam đã tuyên bố quy trì tập quán Anglo-Saxon và tập trung xây dựng chế độ phong kiến tập quyền.

Người Anh rất quí trọng truyền thống, chế độ quân chủ của nước Anh đến nay vẫn tồn tại, sau năm 1066 các luật địa phương vẫn được áp dụng pháp quan, toà án Hoàng gia Anh chỉ hoạt động trong phạm vi hạn chế, dưới thời Willam toà án hoàng gia chỉ xét xử những vụ việc liên quan đến những người của triều đình và các vụ việc về thuế. Toà án hoàng gia muốn mở rộng thẩm quyền và thu nhập nên đã cử các thẩm phán đi xét xử lưu động, từ đó dần đã thống nhất nguyên tắc xét xử và đến giữa thế kỷ XIII đã hình thành một hệ thống án lệ được áp dụng thống nhất trên toàn nước Anh thay thế cho luật địa phương.

(Từ http://my.opera.com/nguyenthiem77/blog)