“Thay đổi để phát triển”, Luật đất đai 2024 được đúc kết từ những nhu cầu thực tế của xã hội, đặc biệt là việc bảo vệ quyền lợi của đồng bào dân tộc thiểu số.
1. Vì sao dân tộc thiểu số là đối tượng ưu tiên của Luật đất đai 2024?
- Căn cứ Điều 4 Nghị định 05/2011/NĐ-CP quy định về đồng bào dân tộc thiểu số như sau:
- “Dân tộc thiểu số” là những dân tộc có số dân ít hơn so với dân tộc đa số trên phạm vi lãnh thổ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
- “Dân tộc đa số” là dân tộc có số dân chiếm trên 50% tổng dân số của cả nước, theo điều tra dân số quốc gia.
Như vậy, đồng bào dân tộc thiểu số là những dân tộc có số dân chiếm ít hơn 50% tổng dân số của cả nước trên phạm vi lãnh thổ Việt Nam.
Nếu tính theo tình hình thực tế, nước Việt Nam ta có 54 dân tộc, người Kinh đã chiếm hơn 85% số dân cả nước. Từ đó suy ra, tất cả các dân tộc còn lại đều là dân tộc thiểu số.
Nhiều dân tộc thiểu số là vậy, nên pháp luật tập trung vào những trường hợp thật sự cần sự giúp đỡ của nhà nước, cụ thể là những dân tộc thiểu số thuộc hộ nghèo và cận nghèo:
Căn cứ khoản 1 Điều 2 Quyết định số 24/2021/QĐ-TTg, ta có thể khái quát như sau::
|
|
Hộ nghèo
|
Hộ cận nghèo
|
|
Khu vực nông thôn
|
Hộ nghèo là hộ gia đình có thu nhập bình quân đầu người/tháng ở mức từ 1.500.000 đồng trở xuống và hộ bị thiếu hụt từ 03 chỉ số đo lường về mức độ thiếu hụt dịch vụ xã hội cơ bản trở lên.
|
Hộ cận nghèo là hộ gia đình có thu nhập bình quân đầu người/tháng ở mức từ 1.500.000 đồng trở xuống và hộ bị thiếu hụt dưới 03 chỉ số đo lường về mức độ thiếu hụt dịch vụ xã hội cơ bản.
|
|
Khu vực thành thị
|
Hộ nghèo là hộ gia đình có thu nhập bình quân đầu người/tháng ở mức từ 2.000.000 đồng trở xuống và hộ bị thiếu hụt từ 03 chỉ số đo lường về mức độ thiếu hụt dịch vụ xã hội cơ bản trở lên.
|
Hộ cận nghèo là hộ gia đình có thu nhập bình quân đầu người/tháng ở mức từ 2.000.000 đồng trở xuống, đồng thời cũng thiếu hụt dưới 03 chỉ số đo lường về mức độ thiếu hụt dịch vụ xã hội cơ bản.
|
Những khái niệm cơ bản trên giúp chúng ta hình dung được bối cảnh vì sao dân tộc thiểu số lại là đối tượng được ưu tiên trong Luật đất đai 2024. Theo ước tính, Người dân tộc thiểu số chiếm 15% dân số của Việt Nam nhưng chiếm tới 70% nhóm đối tượng cực nghèo (được đo lường theo chuẩn cực nghèo quốc gia). Đó chính là lý do Luật đất đai 2024 tập trung và hỗ trợ đặc biệt cho những đối tượng là dân tộc thiểu số.
2. Trách nhiệm của Nhà nước về đất đai trong việc bảo vệ quyền lợi đối với đồng bào dân tộc thiểu số
Căn cứ Điều 16 Luật Đất đai 2024 quy định về chính sách hỗ trợ đất đai đối với đồng bào dân tộc thiểu số như sau:
- Có chính sách bảo đảm đất sinh hoạt cộng đồng cho đồng bào dân tộc thiểu số phù hợp với phong tục, tập quán, tín ngưỡng, bản sắc văn hóa và điều kiện thực tế của từng vùng.
- Có chính sách hỗ trợ đất đai lần đầu cho cá nhân là người dân tộc thiểu số thuộc diện hộ nghèo, hộ cận nghèo tại vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, phù hợp với phong tục, tập quán, tín ngưỡng, bản sắc văn hóa và điều kiện thực tế của từng vùng để bảo đảm ổn định cuộc sống như sau:
+ Giao đất ở trong hạn mức và được miễn, giảm tiền sử dụng đất;
+ Cho phép chuyển mục đích sử dụng đất sang đất ở trong hạn mức giao đất ở và được miễn, giảm tiền sử dụng đất đối với đất có nguồn gốc được nhà nước giao, cho thuê, công nhận hoặc được thừa kế, tặng cho, nhận chuyển nhượng quyền sử dụng đất theo quy định của pháp luật;
+ Giao đất nông nghiệp trong hạn mức không thu tiền sử dụng đất;
+ Cho thuê đất phi nông nghiệp không phải là đất ở để sản xuất, kinh doanh và được miễn, giảm tiền thuê đất;
+ Diện tích giao đất, cho phép chuyển mục đích sử dụng đất quy định tại điểm a và điểm b khoản này được tính cho tổng diện tích đất được nhà nước giao, cho phép chuyển mục đích sử dụng đất trong quá trình thực hiện các chính sách về đất đai đối với đồng bào dân tộc thiểu số.
- Có chính sách hỗ trợ đất đai để bảo đảm ổn định cuộc sống cho cá nhân là người dân tộc thiểu số đã được nhà nước giao đất, cho thuê đất quy định tại khoản 2 Điều này nhưng nay không còn đất hoặc thiếu đất so với hạn mức mà thuộc diện hộ nghèo, hộ cận nghèo tại vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi như sau:
+ Trường hợp không còn đất ở thì được giao tiếp đất ở, cho phép chuyển mục đích sử dụng đất sang đất ở trong hạn mức giao đất ở và được miễn, giảm tiền sử dụng đất. Trường hợp thiếu đất ở thì cho phép chuyển mục đích sử dụng đất sang đất ở trong hạn mức giao đất ở và được miễn, giảm tiền sử dụng đất;
+ Trường hợp không còn hoặc thiếu đất nông nghiệp thì được giao tiếp đất nông nghiệp trong hạn mức không thu tiền hoặc cho thuê đất phi nông nghiệp không phải là đất ở để sản xuất, kinh doanh và được miễn, giảm tiền thuê đất.
…
Nếu ta so sánh những quy định trên với những luật cũ, ta có thể dễ dàng nhận thấy những điểm đổi mới tích cực như:
- Có chính sách đảm bảo đất sinh hoạt cộng đồng
- Có chính sách hỗ trợ đất đai lần đầu cho cá nhân là người dân tộc thiểu số thuộc diện hộ nghèo, hộ cận nghèo
- Có chính sách hỗ trợ đất đai để bảo đảm ổn định cuộc sống cho cá nhân là người dân tộc thiểu số đã được nhà nước giao đất
Những quy định trên cũng làm rõ và chi tiết hơn nếu so với những quy định trước đó. Từ đó cho thấy trách nhiệm lớn lao của nhà nước đối với việc bảo vệ quyền lợi của những đối tượng là đồng bào dân tộc thiểu số.
3. Quyền sử dụng đất có điều kiện của đồng bào dân tộc thiểu số
Căn cứ điều 48 luật đất đai 2024, quy định đối tượng là dân tộc thiểu số có quyền sử dụng đất như sau:
- Cá nhân là người dân tộc thiểu số được nhà nước giao đất, cho thuê đất theo quy định tại khoản 3 Điều 16 của Luật đất đai 2024 được để thừa kế, tặng cho, chuyển nhượng quyền sử dụng đất cho người thuộc hàng thừa kế là đối tượng quy định tại khoản 2 Điều 16 của Luật đất đai 2024
- Trường hợp người sử dụng đất chết mà không có người thừa kế thuộc hàng thừa kế là đối tượng quy định tại khoản 2 Điều 16 của Luật đất đai 2024 thì nhà nước thu hồi đất và bồi thường tài sản gắn liền với đất cho người thừa kế theo quy định của pháp luật; trường hợp người sử dụng đất chuyển khỏi địa bàn cấp tỉnh nơi có đất đến nơi khác sinh sống hoặc không còn nhu cầu sử dụng mà không tặng cho, chuyển nhượng quyền sử dụng đất cho người thuộc hàng thừa kế là đối tượng quy định tại khoản khoản 2 Điều 16 của Luật đất đai 2024 thì nhà nước thu hồi đất và bồi thường tài sản gắn liền với đất theo quy định của pháp luật cho người có đất thu hồi. Diện tích đất đã thu hồi được dùng để tiếp tục giao đất, cho thuê đất cho cá nhân khác là người dân tộc thiểu số theo chính sách quy định tại Điều 16 của Luật đất đai 2024
- Cá nhân là người dân tộc thiểu số được nhà nước giao đất, cho thuê đất theo quy định tại khoản khoản 3 Điều 16 của Luật đất đai 2024 thì được thế chấp quyền sử dụng đất tại ngân hàng chính sách.
- Cá nhân là người dân tộc thiểu số được Nhà nước giao đất, cho thuê đất theo quy định tại khoản 3 Điều 16 của Luật đất đai 2024 không được chuyển nhượng, góp vốn, tặng cho, thừa kế, thế chấp quyền sử dụng đất, trừ trường hợp quy định tại khoản 1 và khoản 2.
- Ủy ban nhân dân cấp xã có trách nhiệm quản lý diện tích đất thu hồi theo quy định tại khoản 1.
Không còn là những quy định chung chung về quyền sử dụng đất như những quy định tại Luật đất đai 2013, quy định mới nêu rõ những người thuộc hàng thừa kế của đối tượng đã được giao đất mới có những quyền sử dụng đất.
Chưa kể đến, quy định trên còn nêu rõ trường hợp không còn nhu cầu sử dụng đất sẽ được nhà nước thu hồi để tiếp tục giao đất cho cá nhân khác là dân tộc thiểu số. Đây có thể coi là hướng đi đúng đắn nhằm đảm bảo đúng, đủ quyền lợi của những đối tượng là dân tộc thiểu số, tránh tình trạng đất bị bỏ hoang phí.
