Tìm hiểu về việc thi hành án tử của triều đại phong kiến cuối cùng ở Việt Nam, mới rõ từ thời điểm Chúa Nguyễn Ánh lập quốc (sinh năm 1762, mất năm 1819, năm 1802 lên ngôi hoàng đế, lấy hiệu Gia Long, lập nên triều Nguyễn) kéo dài đến thời Vua Khải Định (1916-1925, vị vua thứ 12 của triều Nguyễn), triều đình duy trì danh sách 10 tội ác (thập ác - PV). Bất kỳ ai vi phạm 1 trong 10 trọng tội này sẽ bị xử tử ngay lập tức nếu họ không nằm trong danh sách 8 hạng người được đem ra bàn trước khi xử tội.
Đứng đầu trong danh sách 10 tội ác phải trảm quyết ngay là tội mưu phản (lập mưu lật đổ chính thể trong nước), tiếp đến là tội mưu đại nghịch (kẻ mưu phá hủy nhà tôn miếu, lăng tẩm và cung khuyết của nhà vua). Tội mưu bạn (mưu phản nước mình, ngầm theo nước khác) là tội thứ 3 trong danh sách 10 tội ác.
Tội trảm
Thứ bậc kế tiếp trong nhóm 10 tội ác là tội ác nghịch (mưu đánh và mưu giết ông bà, cha mẹ của mình, ông bà cha mẹ chồng, giết chú, bác trai, thím, bác gái, cô, anh, chị, ông bà ngoại và chồng), tội bất đạo (giết 3 người trong một nhà người ta mà 3 người ấy không đáng phải tội chết), tội đại bất kính (kẻ ăn trộm đồ dùng của các nơi đại tự và đồ dùng của vua, làm giả dấu ấn của vua, thuyền của vua đi lầm lỡ do không phòng bị trước cho bền chặt).
Bất hiếu là tội thứ 7 trong 10 tội ác. Triều đình ghi chú rõ người mắc tội này là kẻ đi tố cáo, nguyền rủa, mắng chửi ông bà cha mẹ của mình hay ông bà, cha mẹ của chồng cùng ông bà, cha mẹ còn sống khi phân chia ở riêng, của riêng, hoặc thiếu sự nuôi nấng. Ngoài ra, những kẻ đang để tang cha mẹ mà lấy chồng, lấy vợ hay cứ hát xướng làm trò vui, hoặc kẻ mà cha mẹ chết nhưng giấu đi không phát tang cũng bị khép tội bất hiếu.
"Kẻ mưu giết và bán người thân phải để tang 3 tháng trở lên, đánh và tố cáo chồng và các tôn trưởng từ để tang từ đại công trở lên (để tang 9 tháng) hay các tôn thuộc phải để trở tiểu công (để tang 5 tháng trở xuống)". Đấy là diễn giải của Bộ Hình triều Nguyễn về tội ác thứ 8, tội bất mục.
"Kẻ là dân trong hạt mà giết viên tri phủ, tri huyện, tri châu coi hạt mình, quân lính giết các quan lại cai quản mình, lính hầu vua giết viên trưởng quan từ Ngũ phẩm trở lên, cùng giết người thầy hiện đương học và nghe tin chồng chết ẩn giấu đi không phát tang, bày chơi trò vui, bỏ áo tang mặc áo thường, hoặc đi lấy chồng khác trong khi có tang chồng" - tội ác thứ 9, tội bất nghĩa.
Tội cuối cùng trong thập ác là tội nổi loạn. Tội phạm liên quan đến trọng tội này là kẻ gian dâm với đàn bà con gái trong họ từ người phải để tang từ 5 tháng trở lên, hay thông dâm với nàng hầu của cha, ông, kể cả kẻ bằng lòng để cho thông gian.
Như đã đề cập ở trên, kẻ nào đó khi phạm 1 trong 10 tội ác này sẽ bị quan hình án ban lệnh trảm ngay lập tức, dẫu có gặp vào dịp đặc xá cũng không được tha. Tùy mức độ vi phạm mà tử tội có thể bị chém đầu, hay lóc từng miếng thịt cho đến chết, hoặc phải treo cổ… Nhưng nếu họ nằm trong nhóm 8 hạng người đem ra bàn trước khi xử tội thì việc xử tử sẽ được đích thân thiên tử xem xét. Đó là người họ hàng về anh em 5 đời trở lên của nhà vua, người cố cựu của nhà vua thường được gọi vào hầu ra mắt và được đặc biệt gia ân hậu đãi lâu ngày, người đã từng ra trận chém được tướng hay cướp được cờ của giặc hoặc thắng trận ngoài xa muôn dặm, người hiền nhân quân tử có đức hạnh lớn với lời nói và việc làm có thể dùng khuôn phép cho đời, người là dòng dõi của triều đại trước làm khách của triều đại sau…
