Thời gian vừa qua có hai vụ án mà người Việt Nam vi phạm pháp luật ở nước ngoài gây sự quan tâm của dự luận là vụ án của diễn viên Minh Béo và gần đây là vụ ám sát Kim Jong Nam của Đoàn Thị Hương. Tiến trình điều tra, xét xử được báo giới theo dõi sát sao, và không ít những thắc mắc về thủ tục tố tụng của Mỹ, Malaysia sao không giống ở Việt Nam.
Câu trả lời đơn giản là hai nước Malaysia, Mỹ theo hệ thống pháp luật Common Law (Hệ thống pháp luật Anh - Mỹ), còn Việt Nam là quốc gia theo hệ thống pháp Luật Civil Law ( Hệ thống pháp luậtchâu Âu Lục địa). Vì sự khác nhau này nên thủ tục tố tụng sẽ có sự khác nhau nhất định.
Đối thủ tục tố tụng đối với những nước hệ thống luật Common Law, điển hình là vụ án của Minh Béo và Đoàn Thị Hương, thủ tục tố tụng bắt đầu bằng phiên "tiền tố tụng" (pre-trial process). Ở phiên tòa này, sẽ không có sự tranh luận, bào chữa mà chỉ có thủ tục tuyên bố bản cáo trạng đối với bị cáo, và bị cáo có quyền thừa nhận hay không về nội dung bản cáo trạng đưa ra.
Sau đó, Tòa án sẽ công bố thời gian mở thủ tục xét xử sơ thẩm. Lúc này phiên toàn mới chính thức bắt đầu.
Hệ thống pháp luật Civil Law áp dụng hình thức tố tụng thẩm vấn, án tại hồ sơ (inquisitorial system/ written argument). Cho nên kết quả phiên tòa phụ thuộc rất nhiều vào Luật, vào kết quả điều tra.
Còn đối với hệ thống pháp luật Common Law (Case system/ oral argument) áp dụng hình thức tố tụng tranh tụng, áp dụng nguyên tắc "suy đoán vô tội", cho nên vai trò của luật sư, người bào chữa đối với các bị cáo, nguyên cáo là cực kì quan trọng
Đây cũng là nguyên nhân nghề luật sư ở các nước Civil Law không phát triển bằng các nước Common Law như Anh, Mỹ, Hong Kong...
Khi tiến hành xét xử, hệ thống luật Common Law coi trọng nguyên tắc "Due Process", nội dung nguyên tắc này bao gồm 3 nguyên tắc chính:
- Yêu cầu bình đẳng của các đương sự trong việc đưa ra chứng cứ (equal footing)
- Yêu cầu phiên xét xử phải được tiến hành bằng một thẩm phán và bồi thẩm đoàn độc lập (fair trial and impartial jury)
- Yêu cầu bán án phải giải thích cho mọi người dân hiểu được hành vi phạm luật của mình. (Laws must be written so that a reasonable person can understand what is criminal behavior)
Còn đối với thủ tục tố tụng tại các nước hệ thống Civil Law thì phụ thuộc vào quá trình thẩm vấn, luật và kết quả điều tra (inquisitorial system). Ngoài ra các nước Civil Law rất ít khi sử dụng Án lệ, và việc xét xử, kết án phụ thuộc rất nhiều vào luật.
Thêm một điểm đáng lưu ý, trong quá trình xét xử hệ thống luật Common Law không coi Điều ước quốc tế như luật để áp dụng, họ chỉ áp dụng những Điều ước quốc tế nào mà họ đã nội luật hóa. Các nước Civil Law thì ngược lại. Có một điểm đáng lưu ý, Việt Nam là nước theo hệ thống Civil Law tuy nhiên việc áp dụng Điều ước quốc tế được quy định tương tự Common Law.
Trên đây là những điểm lưu ý để các bạn đỡ thắc mắc 
