Quyết định giám đốc thẩm về vụ án "Tranh chấp quyền sở hữu tài sản (nhà ở)"

……..

Ngày 06 tháng 03 năm 2007, tại trụ sở Toà án nhân dân tối cao đã mở phiên toà giám đốc thẩm xét xử vụ án dân sự tranh chấp về quyền sở hữu tài sản (nhà ở) giữa các đương sự:

Nguyên đơn: Ông Nguyễn Phú Khẩn, sinh năm 1949; Thường trú tại:  Baslerstrasse, 56 Trim Bach Switzerland. Tạm trú tại: Thôn Hiệp An, xã Tân Hải, huyện Hàm Tân, tỉnh Bình Thuận

Bị đơn: Cụ Nguyễn Thị Riêu, sinh năm 1928; uỷ quyền cho ông Võ Văn Nghĩa, sinh năm 1963, theo văn bản uỷ quyền ngày 23-3-2006. Đều trú tại: Nhà số 615, đường Trần Hưng Đạo, thành phố Phan Thiết, tỉnh Bình Thuận.

Người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan:

1. Ông Võ Văn Nghĩa, sinh năm 1963;

2. Bà Lê Thị Xuân, sinh năm 1965; uỷ quyền cho ông Võ Văn Nghĩa, sinh năm 1963, theo văn bản uỷ quyền ngày 23-3-2006.

Đều trú tại: Nhà số 615, đường Trần Hưng Đạo, thành phố Phan Thiết, tỉnh Bình Thuận.

3. Ông Huỳnh Ngọc Tiến, sinh năm 1964; Trú tại: Nhà số 312, đường Trần Hưng Đạo, thành phố Phan Thiết, tỉnh Bình Thuận.

NHẬN THẤY:

Theo trình bày của ông Nguyễn Phú Khẩn (nguyên đơn) thì giữa ông với cụ Nguyễn Thị Riêu (bị đơn) có quan hệ mẹ con. Năm 2000 ông sống tại Thuỵ Sĩ, do có nhu cầu làm ăn tại Việt Nam và được biết Uỷ ban nhân dân tỉnh Bình Thuận đang bán đấu giá căn nhà số 249 Trần Hưng Đạo, thành phố Phan Thiết (diện tích 417,20m²) nên ông thống nhất với cụ Riêu là ông sẽ gửi tiền về nhờ cụ Riêu đứng tên mua hộ căn nhà trên, khi nào Việt Nam có chính sách cho Việt kiều sở hữu nhà thì cụ Riêu sẽ chuyển lại nhà cho ông đứng tên chủ sở hữu.

Sau đó, ông Khẩn vay mượn tiền và gửi về cho cụ Riêu đứng tên mua nhà. Tuy nhiên, vì cụ Riêu lớn tuổi, gặp khó khăn trong giao dịch nên ông bàn với cụ là nhờ ông Võ Văn Nghĩa (ông Nghĩa là chồng bà Lê Thị Xuân, em gái cùng mẹ khác cha với ông Khẩn) tiến hành các thủ tục nhận tiền thay cho cụ Riêu.

Ông Khẩn cho biết vào các năm 2000 và năm 2001 đã gửi tiền qua Ngân hàng 10 lần với tổng số tiền là 234.000 Frăng Thuỵ Sĩ. Trong 10 lần gửi tiền nêu trên có 08 lần ông gửi tiền vào tài khoản của ông Nghĩa, còn 02 lần gửi vào tài khoản của ông Huỳnh Ngọc Tiến. Khi gửi ông Khẩn không biết ông Tiến là ai. Ngoài ra, ông còn nhờ ông Nguyễn Đình Phúc từ Thuỵ Sĩ về trao tận tay cho ông Nghĩa 20.000 Frăng Thuỵ Sĩ. Tổng cộng ông Khẩn đã gửi về 254.000 Frăng Thuỵ Sĩ.

Mua nhà xong, ông Khẩn cho vợ chồng bà Xuân, ông Nghĩa  quản lý, sử dụng làm nơi kinh doanh. Tháng 8 năm 2004, ông Khẩn về Việt Nam yêu cầu cụ Riêu chuyển quyền sở hữu nhà 249 Trần Hưng Đạo cho ông. Lúc đầu cụ Riêu công nhận nhà đất là của ông nhưng có đề nghị cắt một phần đất cho vợ chồng ông Nghĩa, bà Xuân; còn bà Xuân thì xin chia 1/2 nhà, đất nhưng ông không đồng ý.

Ông Khẩn đề nghị Toà án buộc cụ Riêu và vợ chồng bà Xuân, ông Nghĩa trả lại nhà cho ông, nếu pháp luật Việt Nam chưa cho phép ông đứng tên sở hữu thì giải quyết  cho ông nhận lại tiền bằng giá trị căn nhà theo thời giá hiện tại; ông xác nhận có vay của vợ chồng bà Xuân, ông Nghĩa số tiền 41.500 Frăng Thuỵ Sĩ và 2500 USD.

Theo trình bày của cụ Nguyễn Thị Riêu thì vào năm 2000, được biết Uỷ nhân dân tỉnh Bình Thuận tổ chức bán đấu giá căn nhà số 249 Trần Hưng Đạo, thành phố Phan Thiết, nên cụ bỏ ra số tiền 1.696.000.000 đồng để mua. Nguồn gốc tiền mua nhà có được là do cụ dành dụm và do các con đang cư trú tại nước ngoài gửi về cho, toàn bộ số tiền mua nhà đấu giá cụ không gửi Ngân hàng mà cất ở nhà, khi thanh toán có lúc cụ đưa tiền cho ông Nghĩa, có lúc cụ đưa tiền cho bà Xuân. Cụ Riêu cho rằng giữa cụ với ông Khẩn không bàn bạc việc mua nhà, ông Khẩn chưa bao giờ gửi tiền về. Nay ông Khẩn kiện đòi nhà thì cụ không đồng ý.

Người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan là ông Võ Văn Nghĩa và bà Lê Thị Xuân khai rằng năm 2000 ông Khẩn có ý định mua nhà tại Việt Nam nhưng sau đó lại đổi ý vì Việt kiều không được đứng tên chủ sở hữu nhà. Cũng trong thời gian này ông Khẩn có gửi về cho ông bà vay số tiền khoảng từ 1,5 đến 2 tỉ đồng; ngược lại ông Khẩn có mượn của ông bà số tiền là 60.800 Frăng Thuỵ Sĩ và 2500 USD. Ông bà không biết quan hệ mua bán nhà giữa ông Khẩn với cụ Riêu, hiện căn nhà đứng tên cụ Riêu thì do cụ Riêu quyết định. Ngoài ra, ông Nghĩa không thừa nhận đã nhận số tiền 80.000 Frăng Thuỵ Sỹ mà ông Khẩn gửi 02 lần vào tài khoản của ông Huỳnh Ngọc Tiến.

Theo ông Huỳnh Ngọc Tiến thì khoảng năm 2000 vợ chồng ông Nghĩa, bà Xuân có đến gặp ông đề nghị cho mượn tài khoản để ông Khẩn gửi tiền về mua nhà. Tháng 11 năm 2000 ông cùng ông Nghĩa đã nhận số tiền 80.000 Frăng Thuỵ Sĩ tại Ngân hàng, việc ông Nghĩa không thừa nhận số tiền này là không đúng, không trung thực.

Tại Bản án số 02/2005/DSST ngày 26-9-2005, Toà án nhân dân tỉnh Bình Thuận quyết định: Bác yêu cầu đòi quyền sở hữu căn nhà số 249 đường Trần Hưng Đạo, thành phố Phan Thiết của ông Nguyễn Phú Khẩn đối với cụ Nguyễn Thị Riêu

Ngoài ra, Toà án cấp sơ thẩm còn quyết định về án phí và quyền kháng cáo theo luật định.

Ngày 03-10-2005, ông Khẩn có đơn kháng cáo.

Tại Bản án số 99/2006/DSPT ngày 27-3-2006, Toà phúc thẩm Toà án nhân dân tối cao tại thành phố Hồ Chí Minh quyết định: Chấp nhận yêu cầu khởi kiện của ông Nguyễn Phú Khẩn. Giao căn nhà 249 Trần Hưng Đạo, thành phố Phan Thiết, tỉnh Bình Thuận cho cơ quan thi hành án tỉnh Bình Thuận bán đấu giá để hoàn trả cho ông Nguyễn Phú Khẩn 254.000 Franken (CHF) được quy đổi thành tiền đồng Việt Nam theo tỉ giá hối đoái do Ngân hàng Nhà nước Việt Nam quy định vào thời điểm bán đấu giá. Số tiền còn lại sung quỹ Nhà nước sau khi được khấu trừ các chi phí cho việc bán đấu giá.

Kiến nghị Uỷ ban nhân dân tỉnh Bình Thuận thu hồi giấy chứng nhận quyền sở hữu nhà ở và quyền sử dụng đất ở số 460106 ngày 10-4-2001 của cụ Nguyễn Thị Riêu.

Ngoài ra, Tòa án cấp phúc thẩm còn có quyết định về án phí.

Sau khi xét xử phúc thẩm, cụ Nguyễn Thị Riêu và cụ Lê Bẩm có đơn khiếu nại cho rằng:  Vợ chồng hai cụ là Việt kiều Ý hồi hương năm 1995, với số tiền có sẵn cộng các khoản do các con gửi về từ Mỹ, Ý, tiền tử tuất của con trai Lê Minh (chết tại Thuỵ Sĩ) thì hai cụ hoàn toàn có khả năng mua nhà. Riêng ông Khẩn chưa bao giờ gửi tiền cho hai cụ nên không thể có việc hai cụ đứng tên mua nhà hộ ông Khẩn. Đối với khoản tiền ông Khẩn đã gửi cho ông Nghĩa (theo như ông Khẩn khai), thì đây là quan hệ vay mượn giữa ông Khẩn với ông Nghĩa, hai cụ hoàn toàn không liên quan. Bản án phúc thẩm không xem xét đến quan hệ vay nợ giữa ông Khẩn với ông Nghĩa là chưa đầy đủ. Bên cạnh đó, Toà án cấp phúc thẩm căn cứ vào băng ghi âm, cũng như căn cứ vào sự trùng hợp giữa thời điểm mua nhà và gửi tiền để xác định có việc đứng tên hộ là không khách quan, vì tính đến ngày mua nhà thì số tiền ông Khẩn gửi chưa đủ tiền cọc và tiền nộp cho Nhà nước theo quy định. Hơn nữa, cụ Riêu mua nhà khi đang sống chung với cụ Bẩm, nhưng Toà án các cấp không xem xét cho cụ Bẩm tham gia tố tụng là không đúng; đề nghị Toà án nhân dân tối cao xem xét lại bản án dân sự phúc thẩm nêu trên.

Tại Quyết định số218/2006/DS-KN ngày 25-12-2006, Chánh án Toà án nhân dân tối cao đã kháng nghị bản án dân sự phúc thẩm số 99/2006/DSPT ngày 27-3-2006 của Toà phúc thẩm Toà án nhân dân tối cao tại thành phố Hồ Chí Minh, đề nghị Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao xét xử giám đốc thẩm hủy bản án dân sự phúc thẩm số 99/2006/DSPT ngày 27-3-2006 của Toà phúc thẩm Toà án nhân dân tối cao tại thành phố Hồ Chí Minh và bản án dân sự sơ thẩm số 02/2005/DSST ngày 26-9-2005 của Toà án nhân dân tỉnh Bình Thuận; giao hồ sơ vụ án cho Toà án nhân dân tỉnh Bình Thuận xét xử sơ thẩm lại theo đúng quy định của pháp luật với nhận định: Ông Nguyễn Phú Khẩn (con trai của cụ Nguyễn Thị Riêu) cho rằng có gửi tiền về nước nhờ cụ Riêu đứng tên mua hộ căn nhà tọa lạc tại 249 đường Trần Hưng Đạo, thành phố Phan Thiết, tỉnh Bình Thuận (thông qua ông Võ Văn Nghĩa, con rể của cụ Riêu), nhưng cụ Riêu không thừa nhận, ông Khẩn không cung cấp được tài liệu chứng minh việc cụ Riêu nhận tiền từ ông Khẩn hoặc việc ông Nghĩa sử dụng tiền của ông Khẩn mua nhà thay cho cụ Riêu. Trong khi đó, ông Nghĩa cho rằng số tiền ông đã nhận từ ông Khẩn là tiền hùn vốn kinh doanh chung, chứ không phải tiền mua nhà, ông Nghĩa đồng ý trả lại số tiền này cho ông Khẩn.

Mặt khác, việc mua nhà của cụ Riêu là hợp lệ, được Cơ quan Nhà nước có thẩm quyền xác nhận, do đó cụ Riêu được công nhận là chủ sở hữu, sử dụng hợp pháp nhà, đất đã mua. Tòa án cấp phúc thẩm không công nhận quyền sở hữu nhà của cụ Riêu và quyết định bán đấu giá nhà đất để giao lại trị giá 254.000 Frăng Thụy Sĩ cho ông Khẩn là không đúng. Nếu có việc ông Khẩn gửi tiền về cho cụ Riêu, thì đây là quan hệ khác, không thể coi ông Khẩn là người mua nhà, nên không thể công nhận quyền sở hữu nhà cho ông Khẩn.

Về tố tụng, cụ Riêu mua căn nhà nêu trên khi đang chung sống cùng chồng là cụ Lê Bẩm, Tòa án cấp sơ thẩm và Tòa án cấp phúc thẩm không xác định cho cụ Bẩm tham gia tố tụng là không đảm bảo quyền lợi cho cụ Bẩm, vi phạm nghiêm  trọng thủ tục tố tụng, hiện cụ Bẩm có khiếu nại về vấn đề này.

Tại phiên toà giám đốc thẩm, đại diện Viện kiểm sát nhân dân tối cao nhất trí với Kháng nghị số218/2006/DS-KN ngày 25-12-2006 của Chánh án Toà án nhân dân tối cao và đề nghị Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao chấp nhận kháng nghị nêu trên.

XÉT THẤY:

Năm 2000, Uỷ ban nhân dân tỉnh Bình Thuận tổ chức bán đấu giá căn nhà tọa lạc tại 249 đường Trần Hưng Đạo, thành phố Phan Thiết, tỉnh Bình Thuận (hiện có diện tích đất 417,20m², diện tích xây dựng 377,80m², diện tích sử dụng 587,94m²). Ngày 30-10-2000, tại phiên đấu giá căn nhà trên, cụ Nguyễn Thị Riêu là người trả giá cao nhất, và được quyền mua nhà với giá 1.696.000.000 đồng. Ngày 27-11-2000, Uỷ ban nhân dân tỉnh Bình Thuận có Quyết định số2468/QĐ-CTUBBT đồng ý bán căn nhà này cho cụ Riêu. Sau đó, cụ Riêu đã nộp đủ tiền mua nhà, đồng thời Uỷ ban nhân dân tỉnh Bình Thuận hoàn tất việc giao nhà cho cụ Riêu. Ngày 10-4-2001, cụ Riêu được Uỷ ban nhân dân tỉnh Bình Thuận cấp giấy chứng nhận quyền sở hữu nhà ở và quyền sử dụng đất ở số 460106.

Ông Nguyễn Phú Khẩn cho rằng đã gửi tiền về nước (thông qua ông Võ Văn Nghĩa) nhờ cụ Riêu đứng tên mua hộ căn nhà nêu trên. Quá trình giải quyết vụ án ông Khẩn cung cấp chứng cứ là các hoá đơn tiền gửi tại Ngân hàng UBS Thuỵ Sỹ vào các ngày 02-11-2000, 04-12-2000, 18-01-2001, 12-02-2001, 15-11-2001 và 18-11-2001 theo đó ông Khẩn đã gửi qua tài khoản của ông Huỳnh Ngọc Tiến số tiền 80.000 Frăng Thuỵ Sỹ và tài khoản của ông Võ Văn Nghĩa số tiền 154.000 Frăng Thuỵ Sỹ. Ngoài ra, ông Khẩn còn cho rằng đã nhờ ông Nguyễn Đình Phúc giao tận tay cho ông Nghĩa 20.000 Frăng Thuỵ Sỹ; đồng thời, ông Khẩn còn cung cấp 02 băng cát sét ghi âm cuộc nói chuyện qua điện thoại giữa ông Khẩn với cụ Riêu và cuộc trao đổi giữa ông Khẩn với bà Xuân.

Cụ Riêu không thừa nhận đứng tên mua căn nhà trên hộ ông Khẩn, mà khẳng định tiền mua nhà có được là do dành dụm và do các con từ nước ngoài gửi về. Còn ông Nghĩa cũng không thừa nhận giao tiền cho cụ Riêu, và cho rằng số tiền mà ông nhận từ ông Khẩn là tiền hùn vốn kinh doanh chung, chứ không phải tiền mua nhà, ông Nghĩa đồng ý trả lại số tiền này cho ông Khẩn. Thực tế, ông Khẩn không cung cấp được tài liệu trực tiếp thể hiện việc cụ Riêu nhận tiền từ ông Khẩn hoặc việc ông Nghĩa sử dụng tiền của ông Khẩn để mua nhà thay cho cụ Riêu. Về cuốn băng ghi âm, mặc dù Cơ quan chuyên môn đã giám định đúng giọng nói của cụ Riêu và bà Xuân tại băng ghi âm, nhưng chưa xác định xuất xứ, nội dung băng ghi âm và tính chân thực của băng ghi âm này.

Toà án cấp phúc thẩm xác định toàn bộ số tiền mua căn nhà số 249, đường Trần Hưng Đạo, thành phố Phan Thiết là do ông Khẩn gửi về để cụ Riêu đứng tên mua hộ là chưa đủ căn cứ. Bên cạnh đó, tại thời điểm mua đấu giá căn nhà trị giá 1.696.000.000 đồng (tương đương 188.130 Frăng Thuỵ Sỹ) nhưng Toà án cấp phúc thẩm lại xác định giao trả cho ông Khẩn 254.000 Frăng Thuỵ Sĩ (quy đổi thành tiền đồng Việt Nam), như vậy đã vượt quá khoản tiền mà cụ Riêu đã bỏ ra mua nhà, gây thiệt hại cho Nhà nước và chưa đảm bảo quyền lợi của các bên. Ngoài ra, Toà án cấp phúc thẩm xác định tịch thu khoản chênh lệch giữa tiền phát mãi căn nhà với tiền phải giao trả cho ông Khẩn nhưng không tuyên bố hợp đồng mua bán nhà vô hiệu, không viện dẫn được Điều khoản nào của Bộ luật dân sự và các quy định pháp luật khác liên quan đến tịch thu tài sản là không đúng.

Về tố tụng:

Mặc dù cụ Riêu là người đứng tên sở hữu căn nhà nêu trên nhưng khi mua nhà cụ Riêu đang chung sống cùng chồng là cụ Lê Bẩm; quá trình giải quyết vụ án cụ Riêu có nêu tiền mua nhà có được là do dành dụm nhưng Tòa án cấp sơ thẩm không xác định cho cụ Bẩm tham gia tố tụng để xác định phần quyền của cụ Bẩm đối với căn nhà này, là không đảm bảo quyền lợi cho cụ Bẩm, vi phạm nghiêm  trọng thủ tục tố tụng.

Vì các lẽ trên, căn cứ khoản 3 Điều 291, khoản 3 Điều 297, khoản 1, khoản 2, khoản 3 Điều 299 Bộ luật tố tụng dân sự;

QUYẾT ĐỊNH:

1. Huỷ bản án dân sự phúc thẩm số 99/2006/DSPT ngày 27-3-2006 của Toà phúc thẩm Toà án nhân dân tối cao tại thành phố Hồ Chí Minh và bản án dân sự sơ thẩm số 02/2005/DSST ngày 26-9-2005 của Toà án nhân dân tỉnh Bình Thuận đã xét xử vụ án dân sự tranh chấp về quyền sở hữu tài sản (nhà ở) giữa nguyên đơn là ông Nguyễn Phú Khẩn với bị đơn là cụ Nguyễn Thị Riêu; người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan là ông Võ Văn Nghĩa, bà Lê Thị Xuân và ông Huỳnh Ngọc Tiến.

2. Giao hồ sơ vụ án cho Toà án nhân dân tỉnh Bình Thuận giải quyết, xét xử sơ thẩm lại theo đúng quy định của pháp luật.

Lý do bản án phúc thẩm và bản án sơ thẩm bị hủy:

Chưa đủ căn cứ để xác định bị đơn đã nhận toàn bộ số tiền mua căn nhà và đứng tên mua nhà hộ cho nguyên đơn.