Hàng hóa, dịch vụ chỉ có Nhà nước mới được quyền kinh doanh, hay còn gọi là độc quyền nhà nước trong hoạt động thương mại (hoạt động thương mại độc quyền nhà nước) là các hoạt động thương mại chỉ do cơ quan nhà nước có quyền thực hiện hoặc các tổ chức, cá nhân được Nhà nước giao thực hiện.
Theo đó, tại Nghị định 94/2017/NĐ-CP quy định danh mục hàng hóa, dịch vụ độc quyền nhà nước và nguyên tắc thực hiện độc quyền nhà nước như sau:
1. Nguyên tắc thực hiện độc quyền nhà nước trong hoạt động thương mại
Điều 4 Nghị định 94/2017/NĐ-CP quy định 4 nguyên tắc thực hiện độc quyền nhà nước, gồm:
- Chỉ thực hiện độc quyền nhà nước trong hoạt động thương mại đối với các hàng hóa, dịch vụ thiết yếu mà Nhà nước cần phải độc quyền liên quan đến quốc phòng, an ninh, đảm bảo lợi ích quốc gia hoặc các thành phần kinh tế khác không có nhu cầu và khả năng tham gia.
- Cơ quan nhà nước có quyền thực hiện độc quyền nhà nước trong hoạt động thương mại thông qua hình thức trực tiếp thực hiện hoặc chỉ định cho tổ chức, cá nhân thực hiện. Việc chỉ định phải do Thủ trưởng cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định bằng văn bản.
- Hoạt động thương mại độc quyền nhà nước phải được thực hiện dưới sự giám sát của cơ quan quản lý nhà nước theo quy định của pháp luật.
- Bộ, cơ quan ngang bộ, chính quyền địa phương các cấp không được quy định hoạt động, hàng hóa, dịch vụ, địa bàn thực hiện hoạt động thương mại độc quyền nhà nước.
Đối với hàng hóa, dịch vụ, địa bàn phục vụ mục đích quốc phòng, an ninh thực hiện độc quyền nhà nước trong hoạt động thương mại theo hướng dẫn của Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, Bộ trưởng Bộ Công an.
2. Danh mục hàng hóa, dịch vụ, địa bàn thực hiện độc quyền nhà nước trong hoạt động thương mại
Hàng hóa, dịch vụ thực hiện độc quyền nhà nước được quy định tại Danh mục ban hành kèm theo Điều 5 Nghị định 94/2017/NĐ-CP. Cụ thể:
|
STT
|
Hàng hóa/Dịch vụ
|
Hoạt động thương mại độc quyền nhà nước
|
Địa bàn
|
|
1.
|
Hàng hóa, dịch vụ phục vụ mục đích quốc phòng, an ninh
|
Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, Bộ trưởng Bộ Công an hướng dẫn thực hiện cụ thể
|
Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, Bộ trưởng Bộ Công an hướng dẫn thực hiện cụ thể
|
|
2.
|
Vật liệu nổ công nghiệp
|
Sản xuất, mua, bán, xuất khẩu, nhập khẩu, tạm nhập, tái xuất, vận chuyển quá cảnh
|
Toàn bộ lãnh thổ Việt Nam
|
|
3.
|
Vàng miếng
|
Sản xuất
|
Toàn bộ lãnh thổ Việt Nam
|
|
4.
|
Vàng nguyên liệu
|
Xuất khẩu và nhập khẩu để sản xuất vàng miếng
|
Toàn bộ lãnh thổ Việt Nam
|
|
5.
|
Xổ số kiến thiết
|
Phát hành
|
Toàn bộ lãnh thổ Việt Nam
|
|
6.
|
Thuốc lá điếu, xì gà
|
Nhập khẩu (trừ trường hợp nhập khẩu để kinh doanh bán hàng miễn thuế)
|
Toàn bộ lãnh thổ Việt Nam
|
|
7.
|
Hoạt động dự trữ quốc gia
|
Quản lý, nhập khẩu, xuất khẩu, mua, bán, bảo quản, bảo vệ hàng hóa thuộc Danh mục dự trữ quốc gia.
|
Toàn bộ lãnh thổ Việt Nam
|
|
8.
|
Tiền
|
In, đúc
|
Toàn bộ lãnh thổ Việt Nam
|
|
9.
|
Tem bưu chính Việt Nam
|
Phát hành
|
Toàn bộ lãnh thổ Việt Nam
|
|
10.
|
Pháo hoa và các dịch vụ liên quan đến pháo hoa
|
Sản xuất, xuất khẩu, nhập khẩu, mua, bán, vận chuyển, tàng trữ
|
Toàn bộ lãnh thổ Việt Nam
|
|
11.
|
Hệ thống điện quốc gia;
|
Truyền tải, điều độ
|
Toàn bộ lãnh thổ Việt Nam
|
|
Thủy điện đa mục tiêu và điện hạt nhân có ý nghĩa đặc biệt quan trọng về kinh tế - xã hội.
|
Xây dựng và vận hành
|
Toàn bộ lãnh thổ Việt Nam
|
|
12.
|
Dịch vụ công ích bảo đảm an toàn hàng hải
|
- Vận hành hệ thống đèn biển;
- Vận hành hệ thống luồng hàng hải công cộng.
|
Toàn bộ lãnh thổ Việt Nam
|
|
13.
|
Dịch vụ công ích thông tin duyên hải
|
Quản lý, vận hành khai thác hệ thống đài thông tin duyên hải
|
Toàn bộ lãnh thổ Việt Nam
|
|
14.
|
Bảo đảm hoạt động bay
|
- Dịch vụ không lưu;
- Dịch vụ thông báo tin tức hàng không;
- Dịch vụ tìm kiếm, cứu nạn
|
Toàn bộ lãnh thổ Việt Nam
|
|
15.
|
Hệ thống kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia, đường sắt đô thị do Nhà nước đầu tư
|
Quản lý, khai thác hệ thống kết cấu hạ tầng đường sắt; không bao gồm bảo trì kết cấu hạ tầng đường sắt
|
Toàn bộ lãnh thổ Việt Nam
|
|
16.
|
Hệ thống công trình thủy lợi, thủy nông liên tỉnh, liên huyện; kè biển
|
Quản lý, khai thác trong trường hợp giao kế hoạch
|
Toàn bộ lãnh thổ Việt Nam
|
|
17.
|
Dịch vụ lâm nghiệp tại rừng đặc dụng
|
Cung ứng (trừ khu rừng bảo vệ cảnh quan được Nhà nước cho tổ chức kinh tế thuê để bảo vệ và phát triển rừng, kết hợp kinh doanh cảnh quan, nghỉ dưỡng, du lịch sinh thái - môi trường)
|
Toàn bộ lãnh thổ Việt Nam
|
|
18.
|
Xuất bản phẩm
|
Xuất bản (không bao gồm hoạt động in và phát hành)
|
Toàn bộ lãnh thổ Việt Nam
|
|
19.
|
Mạng bưu chính công cộng
|
Quản lý, duy trì, khai thác
|
Toàn bộ lãnh thổ Việt Nam
|
|
20.
|
Dịch vụ công ích trong hoạt động phát hành báo chí
|
Cung ứng
|
Toàn bộ lãnh thổ Việt Nam
|
Như vậy, có 20 hàng hóa, dịch vụ thực hiện độc quyền nhà nước, và 19/20 hàng hóa, dịch vụ nhà nước thực hiện độc quyền trên toàn lãnh thổ Việt Nam, trừ hàng hóa, dịch vụ phục vụ mục đích quốc phòng, an ninh thì địa bàn thực hiện độc quyền theo hướng dẫn của Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, Bộ trưởng Bộ Công an.
