Nguyên tắc suy đoán vô tội

Chào bạn !
Nguyên tắc suy đoán vô tội là nguyên tắc hiến định, Nguyên tắc này được quy định đầy đủ, cụ thể tại Điều 13 BLTTHS, đây là một trong những nguyên tắc cơ bản trong tố tụng hình sự.

Điều 13. Suy đoán vô tội

Người bị buộc tội được coi là không có tội cho đến khi được chứng minh theo trình tự, thủ tục do Bộ luật này quy định và có bản án kết tội của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật.

Khi không đủ và không thể làm sáng tỏ căn cứ để buộc tội, kết tội theo trình tự, thủ tục do Bộ luật này quy định thì cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải kết luận người bị buộc tội không có tội.

Ngoài nguyên tắc suy đoán vô tội thì BLTTHS còn có nhiều nguyên tắc cơ bản khác, những nguyên tắc này được quy định tại Chương II, BLTTHS. 

Ngoài Điều 13 BLTTHS quy định cụ thể về nguyên tắc này thì nguyên tắc suy đoán vô tội còn thể hiện phần nào trong nguyên tắc xác định sự thật của vụ án quy định tại Điều 15, BLTTHS và một số điều luật khác. Nguyên tắc này, kết hợp với các nguyên tắc cơ bản khác để trở thành những tư tưởng chỉ đạo xuyên suốt trong quá trình giải quyết các vụ án hình sự.

Tại khoản 1 Điều 13 Hiến pháp 2013, quy định: “Người bị buộc tội được coi là không có tội cho đến khi được chứng minh theo trình tự luật định và có bản án kết tội của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật.”. Cụ thể hóa quan điểm tiến bộ này, Bộ luật tố tụng hình sự 2015, quy định: “Người bị buộc tội được coi là không có tội cho đến khi được chứng minh theo trình tự, thủ tục do bộ luật này quy định và có bản án kết tội của tòa án đã có hiệu lực pháp luật. Khi không đủ và không thể làm sáng tỏ căn cứ để buộc tội, kết tội theo trình tự, thủ tục do bộ luật này quy định thì cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải kết luận người bị buộc tội không có tội”. Theo điểm đ khoản 1 Điều 4 Bộ luật tố tụng hình sự 2015Người bị buộc tội gồm người bị bắt, người bị tạm giữ, bị can, bị cáo đều được suy đoán vô tội.

Nội dung của nguyên tắc suy đoán vô tội

Thứ nhất, không ai có thể bị coi là có tội khi tội phạm do họ thực hiện chưa được chứng minh theo đúng các quy định của BLTTHS năm 2015 và chưa được xác định bằng bản án kết tội đã có hiệu lực pháp luật của Tòa án. Tức là, người bị buộc tội chỉ có thể bị coi là có tội khi có bản án kết tội của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật. Trong pháp luật hình sự, thuật ngữ “người bị buộc tội” dùng để chỉ người đã thực hiện hành vi được Bộ luật hình sự quy định là tội phạm, hành vi của người đó đã cấu thành tội phạm

Thứ hai, trách nhiệm chứng minh tội phạm thuộc về các cơ quan điều tra, Viện kiểm sát; bị can, bị cáo có quyền nhưng không buộc phải chứng minh là mình vô tội. Như vậy, đồng nghĩa với việc tại phiên toà bị cáo có quyền im lặng tức là không có nghĩa vụ phải trả lời các câu hỏi của Hội đồng xét xử. BLTTHS năm 2015 tuy không quy định quyền im lặng của người bị bắt, bị tạm giam, của bị can, bị cáo thành một nguyên tắc riêng nhưng việc quy định “Người bị buộc tội được quyền không buộc phải đưa ra lời khai chống lại chính mình hoặc buộc phải nhận mình có tội” tại điểm d khoản 1 Điều 58; điểm c khoản 2 Điều 59; điểm d khoản 2 Điều 60 và điểm h khoản 2 Điều  61Bộ luật tố tụng hình sự 2015 đã mặc nhiên thừa nhận quyền im lặng của những người này. Để xác định một người đã thực hiện hành vi phạm tội, trên cơ sở đó truy cứu, áp dụng trách nhiệm hình sự, các cơ quan tiến hành tố tụng phải chứng minh được người bị buộc tội là người thực hiện hành vi phạm tội nào đó được quy định trong BLHS. Nếu không chứng minh được một người đã thực hiện tội phạm thì không thể kết tội người đó. Điều này đồng nghĩa với việc, nếu hoạt động tố tụng không chứng minh được người đó đã thực hiện tội phạm thì không thể truy cứu, kết tội họ. Chứng minh tội phạm là một quá trình diễn ra ở cả ba giai đoạn điều tra - truy tố - xét xử. Ba giai đoạn này độc lập nhưng lại có cơ chế giám sát, chế ước, bổ sung cho nhau nhằm bảo đảm việc kết tội được chính xác, không làm oan người không phạm tội. Từng chủ thể của giai đoạn tố tụng phải có nghĩa vụ chứng minh tội phạm ở giai đoạn của mình phụ trách và chịu trách nhiệm về việc chứng minh đó.

Thứ ba, bản kết luận điều tra của cơ quan cảnh sát điều tra; cáo trạng của Viện kiểm sát và bản án kết tội của Tòa án phải dựa trên các chứng cứ khẳng định chắc chắn về hành vi khách quan, mối quan hệ nhân – quả, lỗi của người bị buộc tội trong việc thực hiện tội phạm cụ thể. Nếu ở giai đoạn tố tụng nào (khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử) mà không thể thu thập được chứng cứ chứng minh tội phạm, không thể kết luận được những nội dung chủ yếu được quy định tại Điều 85 BLTTHS năm 2015, thì nếu như ở giai đoạn điều tra còn thì không ra kết luận điều tra, nếu ở giai đoạn truy tố thì Viện kiểm sát không quyết định truy tố bằng bản cáo trạng, nếu ở giai đoạn xét xử thì Tòa án không kết tội bị cáo. Mọi nghi ngờ về lỗi của bị can, bị cáo nếu không thể loại trừ được theo trình tự, thủ tục do luật định và khi chưa có sự thống nhất trong việc giải thích, áp dụng các quy phạm pháp luật đều phải được giải quyết theo hướng có lợi cho họ. Nguyên tắc suy đoán vô tội đòi hỏi sự buộc tội phải dựa trên những chứng cứ xác thực không còn nghi ngờ. Mọi sự nghi ngờ đối với người bị bắt, người bị tạm giữ, bị can, bị cáo đều phải được kiểm tra, chứng minh làm rõ. Nếu không chứng minh làm rõ được sự nghi ngờ thì sự nghi ngờ đối với người bị bắt, người bị tạm giữ, bị can, bị cáo phải được giải thích theo hướng có lợi cho họ. Tòa án phải hoàn toàn dựa trên cơ sở những chứng cứ được trình bày trước Tòa để đưa ra phán quyết.

Như vậy nguyên tắc suy đoán vô tội là nguyên tắc thể hiện rõ nhất về quyền con người mà Việt Nam đã ký kết tại Liên Hợp Quốc.

Theo kiến thức của mình thì nguyên tắc suy đoán vô tội là nguyên tắc mà đương sự không phải chứng minh mình vô tội, họ vẫn vô tội cho đến khi nhận được quyết định , bản án của Toà án. Nó khác với suy đoán có lỗi trong dân sự.