Một người có tài sản và muốn để lại tài sản của mình cho người khác trước khi chết thì họ sẽ lập di chúc để phân chia tài sản. Tuy nhiên, nếu người thừa kế chết cùng thời điểm với người lập di chúc thì tài sản đã được phân chia cho người đó được xử lý như thế nào?
1. Thừa kế là gì?
Theo cách hiểu thông thường, thừa kế là việc chuyển dịch tài sản của người đã chết (người để lại di sản) cho người còn sống. Việc chuyển dịch tài sản này được thực hiện theo hai cách thức, đó là viết di chúc để lại tài sản (hay còn gọi là thừa kế theo di chúc) và thừa kế theo pháp luật.
2. Quy định về thừa kế khi người thừa kế chết cùng thời điểm với người để lại di sản
Theo quy định tại Điều 613 Bộ luật Dân sự 2015, quy định về người thừa kế là cá nhân phải là người còn sống vào thời điểm mở thừa kế hoặc sinh ra và còn sống sau thời điểm mở thừa kế nhưng đã thành thai trước khi người để lại di sản chết. Theo đó, một người được xem là người thừa kế khi (1) người đó còn sống vào thời điểm mở thừa kế hoặc (2) sinh ra và còn sống sau thời điểm mở thừa kế nhưng trước đó đã thành thai trước khi người để lại di sản chết.
Trong đó, thời điểm mở thừa kế được hiểu là thời điểm người có tài sản chết. Trường hợp Tòa án tuyên bố một người là đã chết thì thời điểm mở thừa kế là ngày được xác định tại khoản 2 Điều 71 của Bộ luật Dân sự 2015 (Khoản 1 Điều 611 Bộ luật Dân sự 2015). Vậy, nếu người thừa kế không còn sống vào thời điểm mở thừa kế thì có được hưởng di sản đó không?
Theo Điều 619 Bộ luật Dân sự 2015 quy định về thừa kể của những người có quyền thừa kế di sản của nhau mà chết cùng thời điểm như sau: Trường hợp những người có quyền thừa kế di sản của nhau đều chết cùng thời điểm hoặc được coi là chết cùng thời điểm do không thể xác định được người nào chết trước (sau đây gọi chung là chết cùng thời điểm) thì họ không được thừa kế di sản của nhau và di sản của mỗi người do người thừa kế của người đó hưởng, trừ trường hợp thừa kế thế vị theo quy định tại Điều 652 của Bộ luật này. Như vậy, trường hợp người viết di chúc và người có quyền thừa kế di sản của người viết di chúc chết cùng thời điểm thì người đó không được hưởng thừa kế, trừ trường hợp thừa kế thế vị.
3. Thừa kế thế vị
Dù người có quyền thừa kế không được hưởng thừa kế khi người này và người lập di chúc chết cùng thời điểm nhưng nếu người này có con thì khi đó thừa kế thế vị sẽ xảy ra. Quy định này nhằm bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người có quyền thừa kế, vì đáng lẽ ra nếu còn sống thì họ cũng sẽ hưởng phần di sản đã được phân chia. Cụ thể, tại Điều 652 Bộ luật Dân sự 2015 quy định về thừa kế thế vị như sau: Trường hợp con của người để lại di sản chết trước hoặc cùng một thời điểm với người để lại di sản thì cháu được hưởng phần di sản mà cha hoặc mẹ của cháu được hưởng nếu còn sống; nếu cháu cũng chết trước hoặc cùng một thời điểm với người để lại di sản thì chắt được hưởng phần di sản mà cha hoặc mẹ của chắt được hưởng nếu còn sống. Như vậy, nếu người có quyền thừa kế là con của người để lại di sản mà hai người này chết cùng thời điểm thì con của người có quyền thừa kế (tức là cháu của người để lại di sản) sẽ được hưởng phần di sản mà cha hoặc mẹ được hưởng nếu còn sống. Trường hợp cháu cũng chết cùng thời điểm với người để lại di sản thì chắt sẽ được hưởng phần di sản mà cha hoặc mẹ được hưởng nếu còn sống.
Từ những quy định trên có thể kết luận rằng, nếu người thừa kế và người lập di chúc chết cùng thời điểm thì người thừa kế không được hưởng phần di sản. Ngoại trừ trường hợp người có quyền thừa kế là con của người để lại di sản thì con của người có quyền thừa kế sẽ được hưởng phần di sản mà người có quyền thừa kế được hưởng nếu còn sống. Ngoài ra, nếu con của người có quyền thừa kế cũng chết cùng thời điểm với người để lại di sản thì chắt sẽ được hưởng phần di sản đó.
