Phương pháp luận đóng vai trò quan trọng trong việc giúp cho bài nghiên cứu có tính liền mạch và hấp dẫn. Vậy phương pháp luận là gì? Có mấy loại phương pháp luận? Ý nghĩa của phương pháp luận là gì?
(1) Phương pháp luận là gì?
Phương pháp luận hay Methodology là hệ thống các nguyên lý, quan điểm đã được công nhận về tính chính xác và hiệu quả, đóng vai trò nền tảng tri thức thiết yếu cho nhiều lĩnh vực.
Theo quan điểm của triết học Mác - Lênin phương pháp luận là lý luận về phương pháp, là hệ thống các quan điểm, các nguyên tắc chỉ đạo con người tìm tòi, xây dựng, lựa chọn và vận dụng các phương pháp trong nhận thức và thực tiễn.
Phạm vi bao quát của phương pháp luận là vô cùng rộng lớn. Chính vì thế, việc hiểu rõ về phương pháp luận nói chung và phương pháp luận triết học nói riêng có ý nghĩa quan trọng, đặc biệt là đối với hoạt động dạy và học lý luận.
(2) Phân loại phương pháp luận
Có thể chia phương pháp luận thành 02 loại cơ bản nhất dựa trên phạm vi tác dụng của nó như sau:
Phương pháp luận ngành:
Hay còn được gọi là phương pháp luận bộ môn, phương pháp luận này tập trung vào một lĩnh vực khoa học cụ thể và được sử dụng trong phạm vi một hoặc một số môn khoa học nhất định. Phương pháp luận ngành yêu cầu các nguyên tắc, quan điểm được đúc kết ra từ khoa học phải phản ảnh sâu sắc về một lĩnh vực cụ thể. Nói cách khác, phương pháp luận ngành là phương pháp đi sâu vào một vấn đề, một khía cạnh triết lý của môn khoa học mà nó nghiên cứu.
Cũng chính vì thế mà phạm vi điều chỉnh và áp dụng của phương pháp luận ngành thường khá hẹp.
Tại phương pháp luận ngành sẽ tùy thuộc vào từng đặc điểm, tính chất của bộ môn để xây dựng và áp dụng phương pháp luận ngành phù hợp. Sử dụng phương pháp luận này góp phần tích lũy kiến thức chuyên sâu theo từng ngành khoa học nhất định.
Phương pháp luận chung:
Phương pháp luận chung là hệ thống các quan điểm và phương thức để thực hiện hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn chung và được sử dụng trong quy mô mọi đối tượng.
Phương pháp luận chung bao gồm hai cấp độ là:
- Phương pháp luận chung: Tập trung vào việc xác định phương pháp hoặc phương pháp luận phù hợp cho nhóm ngành có chung đối tượng nghiên cứu ở mức độ tổng quan.
- Phương pháp luận chung nhất: Cung cấp nền tảng lý luận chung nhất, khái quát nhất cho các nguyên tắc, quan điểm. Đây cũng được coi như điểm xuất phát cho việc xác định phương pháp chung và phương pháp luận ngành. Hay kể cả những phương pháp hoạt động khác của con người.
(3) Ý nghĩa của phương pháp luận
Với phương pháp luận bài bản, bài nghiên cứu không chỉ sở hữu cấu trúc câu từ chặt chẽ, mà còn gia tăng sức thuyết phục mạnh mẽ cho người đọc. Phương pháp luận như là cách để xác định hướng đi cho tiến trình nghiên cứu một đề tài và tìm ra cấu trúc logic nhất cho các công trình khoa học hiện tại. Ngoài ra, phương pháp luận cũng chú ý đến phương pháp tổ chức, quản lý nghiên cứu hoạt động nghiên cứu khoa học và công nghệ, cách để nâng cao tiềm lực khoa học và để các công trình khoa học đạt hiệu quả cao.
Tổng kết lại, có thể coi phương pháp luận như kim chỉ nam cho các hoạt động nghiên cứu và giải quyết vấn đề. Nó là tập hợp các nguyên lý và quan điểm, đặc biệt là những nguyên lý liên quan đến thế giới quan, làm nền tảng cho việc xây dựng và lựa chọn phương pháp phù hợp. Ngoài ra, phương pháp luận còn giúp xác định hướng đi đúng cho tiến trình nghiên cứu một đề tài cũng như tìm ra cấu trúc logic của các công trình nghiên cứu đó.
