Ngày 16/5/2024, TAND tối cao ban hành Nghị quyết 01/2024/NQ-HĐTP nhằm hướng dẫn áp dụng quy định pháp luật về hôn nhân và gia đình, trong đó có việc nuôi con khi ly hôn
(1) Pháp luật quy định việc nuôi con khi ly hôn như thế nào?
Theo Điều 81 Luật Hôn nhân và gia đình 2014, việc trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con khi ly hôn được quy định như sau:
- Sau khi ly hôn, cha mẹ vẫn có quyền, nghĩa vụ trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con chưa thành niên, con đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự hoặc không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình theo quy định của Luật Hôn nhân và gia đình 2014, Bộ Luật Dân sự 2015 và các luật khác có liên quan
- Vợ, chồng thỏa thuận về người trực tiếp nuôi con, nghĩa vụ, quyền của mỗi bên sau khi ly hôn đối với con; trường hợp không thỏa thuận được thì Tòa án quyết định giao con cho một bên trực tiếp nuôi căn cứ vào quyền lợi về mọi mặt của con; nếu con từ đủ 07 tuổi trở lên thì phải xem xét nguyện vọng của con
- Con dưới 36 tháng tuổi được giao cho mẹ trực tiếp nuôi, trừ trường hợp người mẹ không đủ điều kiện để trực tiếp trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con hoặc cha mẹ có thỏa thuận khác phù hợp với lợi ích của con
Như vậy, pháp luật quy định sau khi ly hôn thì cha mẹ vẫn có quyền, nghĩa vụ phải chăm sóc cho con.
Việc ai là người trực tiếp nuôi con thì vợ, chồng tự thỏa thuận, nếu không thỏa thuận được thì Tòa án sẽ quyết định giao cho một bên trực tiếp nuôi con, nếu con trên 07 tuổi thì phải xem xét nguyện vọng của con, tuy nhiên, mọi quyết định phải căn cứ vào “quyền lợi về mọi mặt của con”.
Trường hợp con dưới 36 tháng tuổi thì mẹ được trực tiếp nuôi trừ khi mẹ không đủ điều kiện trực tiếp trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con.
Luật Hôn nhân và gia đình 2014 quy định khá rõ ràng về việc nuôi con khi ly hôn nhưng để hiểu rõ và thống nhất thế nào là “quyền lợi về mọi mặt cho con”, “con trên 07 tuổi thì phải xem xét nguyện vọng của con” hay “mẹ không đủ điều kiện trực tiếp trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con”, TANDTC đã ban hành Nghị quyết 01/2024/NQ-HĐTP để hướng dẫn việc này.
(2) Hướng dẫn về việc nuôi con khi ly hôn của HĐTP-TANDTC
Căn cứ Điều 6 Nghị quyết 01/2024/NQ-HĐTP, Hội đồng thẩm phán TAND tối cao hướng dẫn giải quyết việc nuôi con khi ly hôn như sau:
Hướng dẫn về việc xem xét “quyền lợi về mọi mặt của con”
Khi xem xét “quyền lợi về mọi mặt của con” quy định tại khoản 2 Điều 81 của Luật Hôn nhân và gia đình 2014 phải đánh giá khách quan, toàn diện các tiêu chí sau đây:
- Điều kiện, khả năng của cha, mẹ trong việc trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con, bao gồm cả khả năng bảo vệ con khỏi bị xâm hại, bóc lột
- Quyền của con được sống chung với người trực tiếp nuôi, được duy trì mối quan hệ với người cha, mẹ không trực tiếp nuôi
- Sự gắn bó, thân thiết của con với cha, mẹ
- Sự quan tâm của cha, mẹ đối với con
- Bảo đảm sự ổn định, hạn chế sự xáo trộn môi trường sống, giáo dục của con
- Nguyện vọng của con được ở cùng với anh, chị, em (nếu có) để bảo đảm ổn định tâm lý và tình cảm của con
- Nguyện vọng của con được sống chung với cha hoặc mẹ
Có thể thấy, bộ tiêu chí để xem xét quyền lợi về mọi mặt của con được Hội đồng thẩm phán hướng dẫn bám rất sát vào thực tế, quan tâm đến tâm lý, tình cảm của con, tìm ra phương án tốt nhất, phù hợp nhất, ít ảnh hưởng, ít xáo trộn đến cuộc sống và sự phát triển của con nhất để quyết định ai là người trực tiếp nuôi con sau khi cha, mẹ ly hôn.
Ngoài ra, việc quy định một bộ tiêu chí để xem xét quyền lợi về mọi mặt của con như vậy sẽ giúp cho việc ra quyết định của Tòa án được thống nhất hơn, có căn cứ, cơ sở để xem xét, quyết định cho ai trực tiếp nuôi dưỡng con cái.
Hướng dẫn về việc lấy ý kiến của con chưa thành niên từ đủ 07 tuổi trở lên
Việc lấy ý kiến của con chưa thành niên từ đủ 07 tuổi trở lên quy định tại khoản 2 Điều 81 Luật Hôn nhân và gia đình 2014 và khoản 3 Điều 208 của Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 phải bảo đảm các yêu cầu sau đây:
- Bảo đảm thân thiện, phù hợp với tâm lý, độ tuổi, mức độ trưởng thành để con có thể bày tỏ đúng và đầy đủ ý kiến của mình;
- Không lấy ý kiến trước mặt cha, mẹ để tránh gây áp lực tâm lý cho con;
- Không ép buộc, không gây áp lực, căng thẳng cho con.
Qua hướng dẫn này có thể thấy, Hội đồng Thẩm phán rất đề cao quyết định của con trẻ trong việc lựa chọn theo cha hoặc mẹ khi cha, mẹ ly hôn.
Hội đồng Thẩm phán tạo mọi điều kiện tốt nhất về tâm lý, không gian và biện pháp lấy ý kiến con trẻ để con được thật lòng, không gặp bất kì áp lực nào khi bày tỏ ý kiến của mình.
Bởi lẽ, không ai hiểu con hơn chính con, do đó khi Tòa án xem xét, quyết định ai trực tiếp nuôi dưỡng con, các quyết định này sẽ phần lớn hướng theo theo mong muốn, nguyện vọng của con trẻ.
Hướng dẫn xem xét trường hợp “Người mẹ không đủ điều kiện để trực tiếp trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con”
“Người mẹ không đủ điều kiện để trực tiếp trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con” quy định tại khoản 3 Điều 81 Luật Hôn nhân và gia đình 2014 là trường hợp người mẹ thuộc một trong các trường hợp sau đây:
- Mắc bệnh hiểm nghèo hoặc bị bệnh nặng khác mà không thể tự chăm sóc bản thân hoặc không thể trực tiếp trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con
Ví dụ: Trường hợp người mẹ bị đột quỵ và liệt nửa người, không còn khả năng đi lại thì Tòa án không giao con dưới 36 tháng tuổi cho người mẹ trực tiếp trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con
- Có thu nhập mỗi tháng thấp hơn một nửa tháng lương tối thiểu vùng tại nơi người mẹ đang cư trú và không có tài sản nào khác để trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con
- Người mẹ không có điều kiện về thời gian tối thiểu để trực tiếp trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con
Như vậy, nếu người mẹ thuộc các trường hợp trên đây thì sẽ không đủ điều kiện được trực tiếp nuôi dưỡng con.
Tuy nhiên trường hợp điều kiện trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con của người cha còn không tốt hơn điều kiện của người mẹ đã nêu trên đây thì Tòa án quyết định giao con cho mẹ trực tiếp nuôi.
Trên đây là hướng dẫn của HĐTP TANDTC về việc giải quyết việc nuôi con khi ly hôn.
Nghị quyết 01/2024/NQ-HĐTP sẽ có hiệu lực từ ngày 01/7/2024.
